Erik Jonk Televisie 5 sep 2024, 18:16

Leestijd: 5 minuten

Hoe is het om vluchteling uit Oekraïne te zijn? ‘Ik droom niet meer, hoor alleen explosies’

Je kunt op een bepaalde manier je best doen voor je medemens, maar soms kun je er meteen ook een eenvoudig maar heel goed idee bij bedenken. Dat geldt voor de documentaire In the Rearview over vluchtelingen uit Oekraïne. En dan vooral over hun vlucht, gezien vanuit een achteruitkijkspiegel.

Hoe het in In the Rearview precies zit? Maciek Hamela (Warschau, 1983) begaf zich direct na de Russische inval in februari 2022 als vrijwilliger naar de grens met Oekraïne. Hij wilde iets doen om hulp te bieden. Hamela had een busje en besloot daarom Oekraïense burgers op te halen en ze zo in veiligheid te brengen. De Pool hoorde aangrijpende verhalen op de twee achterbanken. Omdat hij een regisseur is, bedacht hij die vast te leggen. Hij begon (samen met collega’s) te filmen en bleef dat zes maanden doen.

Hoe zo’n idee voor televisie uitpakte, dat wilde Metro weleens zien voor rubriek Blik op de Buis. Wie ook nieuwsgierig is: vanavond kun je In the Rearview bekijken.

Iedereen in Oekraïne heeft een verhaal

Na de Russische inval kwam er in Oekraïne (en aan de grens met Polen) heel veel hulp op gang, ook vanuit ons land. Net als Maciek Hamela stapten Nederlanders lukraak in de auto om mensen die wilden vluchten op te halen. Een sprekend voorbeeld waren de Helmondse vrienden Franky en Coen. Zij reden meermaals met hun frietkar naar Oekraïne om gratis patat uit te delen. Dat leverde vrolijke gezichten op, maar ook kregen de snackmannen persoonlijk te maken met een raketinslag.

En zo heeft iedereen een verhaal, vooral die vluchtelingen uit Oekraïne natuurlijk. Wat een goed idee van die Hamela om ze te helpen en hun woorden ook meteen vast te leggen. Die achteruitkijkspiegel uit de titel In the Rearview is niet helemaal letterlijk trouwens, dat is hoe de Poolse regisseur zijn talloze ‘lifters’ zag. De camera staat recht op de achterbanken gericht. Soms kijk je ook door de voorruit, als soldaten het busje voor een controle tot stoppen manen bijvoorbeeld. Of als de chauffeur zelf spreekt.

Huis en haard verlaten

Soms wordt er even helemaal niet gesproken. Dan zie je eenvoudigweg mensen uit Oekraïne die huis en haard hebben verlaten en naar buiten staren. Al deze mensen worden in In the Rearview niet voorgesteld, wat deze kijker betreft een klein gemis. Niet dat je er iets van zou onthouden, maar het blijft nu wat afstandelijk (hoe menselijk de hulp van Hamela ook). Een tweede ‘mwah’ is de lengte, vijf kwartier in deze vorm is wat lang.

Verder is niet alleen het idee goed, maar vooral de verhalen uit Oekraïne bijzonder. En soms gek. Volwassenen en kinderen praten over de achtergebleven honden, die ze gewoon maar hebben losgelaten. Waarop een dame over haar lievelingskoe begint, Schoonheid geheten. Het dier vreet blijkbaar alles ‘wat de pot schaft’, tot aan broodjes met mayonaise aan toe. Alleen gras komt niet voorbij.

Snelle exodus vanuit Oekraïne

Dat is bijna grappig, maar er was natuurlijk vanaf 24 februari 2022 wel iets enorms aan de hand. Al snel waren 1 miljoen mensen uit Oekraïne op de vlucht geslagen. Volgens In the Rearview kwam ‘de snelste exodus van deze eeuw’ op gang. De vluchtelingen werden in veel landen in Europa ruimhartig opgevangen. Ook nu nog, blijkt uit onderzoek van de Commissie tegen Racisme en Intolerantie, vangen Europeanen liever mensen uit Oekraïne op dan uit andere landen.

Feest bij een zwembad

Het is bij de verhalen weer eens goed om te beseffen wat er niet eens zo ver van Nederland gebeurt. Op sociale media komen soms (of vaak) geluiden langs dat vluchtelingen uit Oekraïne ‘wel weer terug kunnen’. Maar dat komt dan bijvoorbeeld door een foto van een Oekraïens feest bij een zwembad. Dat is inderdaad een bijzonder beeld, maar na 0,01 seconden langer nadenken kom je er wel op dat er niet op iedere vierkante meter in Oekraïne iets verschrikkelijks aan de gang is. En dat het leven soms doorgaat, zoals Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog nog twee Elfstedentochten organiseerde.

In de ‘biechtstoel’ van de bustaxi klinken soms wél de schrijnende verhalen van abrupt verstoorde levens. Verhalen die universeel zijn en uit elke oorlogssituatie kunnen komen, maar we horen in In the Rearview dus specifiek over Oekraïne. „Ik word na een paar uur slaap telkens wakker”, vertelt een dame. „Wakker door explosies in mijn hoofd. Als mijn kind me ‘s nachts wekt, dan denk ik dat ze weer aan het bombarderen zijn. Ik droom niet meer, maar hoor alleen explosies.”

Door shock niet meer praten

En zo vertelt een oudere man over het huis van zijn dochter dat door een clusterbom aan flarden ligt. We zien een meisje, een peuter, dat zo in shock is dat ze niet meer kan praten. Een draagmoeder die met het geld ‘van het dragen’ een eigen café wil beginnen, maar op de vlucht in Parijs hoopt terecht te komen. En een kind begint over zijn achtergebleven oma. Haar huis kan toch nog steeds gebombardeerd worden?

Aantal blikken uit 5: 3

In the Rearview is vanavond (donderdag 5 september) om 22.20 uur bij VPRO op NPO 2 te zien. Terugkijken kan via 2Doc.

Genoeg redenen om docu Rutte te kijken: ‘Negatieve geluiden? Nooit zo ervaren’

Docu over bezeten Nick Schilder: ‘Op school zeiden ze: ga jij maar wat voor jezelf doen’

Reacties