Erik Jonk Televisie 3 mei 2024, 18:07

Leestijd: 4 minuten

Vrouwen-concentratiekamp Ravensbrück: ‘vergeten’, meedogenloos en een wrede hel

Als iemand anno 2024 een bekend concentratiekamp uit de Tweede Wereldoorlog moet opnoemen, dan komen we waarschijnlijk al snel op Auschwitz en Bergen-Belsen, Buchenwald en Sobibór ook misschien. Maar Ravensbrück, een concentratiekamp met bijna alleen maar vrouwen? Dat lijkt een beetje ‘vergeten’. Morgen komt daar op tv verandering in.

De NOS zendt op deze dag van ‘de volgeboekte Dodenherdenking‘ de documentaire Getekend door Ravensbrück uit. Metro bekeek ‘m alvast voor tv-rubriek Blik op de Buis. Deze week zagen we ook al het bijzondere verhaal van Onno Blom. Deze schrijver ontdekte dat zijn opa tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet zat, terwijl de rest van zijn familie heulde met de vijand door zich aan te sluiten bij de NSB.

Het verhaal van concentratiekamp Ravensbrück

Natuurlijk is het niet gek dat iedereen ‘van deze tijd’ vooral Auschwitz kent. Er stierven 57.000 Nederlanders, zoals ook liefst 34.500 landgenoten het leven lieten in Sobibór. Bergen-Belsen is natuurlijk alleen al bekend als sterfplaats van Anne Frank. Maar het concentratiekamp Ravensbrück lijkt wat vergeten. Dat is onterecht, want het was nogal een bijzonder kamp, ongeveer ‘een uurtje boven Berlijn’. Het minder bekende concentratiekamp van de nazi’s wordt een vrouwenkamp genoemd, omdat er voornamelijk vrouwen gevangen werden gehouden (ruim 120.000 tegen zo’n 20.000 mannen).

Ze moesten onder de gruwelijkste omstandigheden dwangarbeid verrichten. Van hygiëne was nauwelijks sprake (riolering en waterleiding deden het nauwelijks), en ze waren geregeld het slachtoffer van medische experimenten. Wie ook maar een beetje ziek was, werd vermoord. Velen stierven door de kou, anderen werden geëxecuteerd of vergast (daarbij waren enkele honderden Nederlandse vrouwen). Waar Ravensbrück namelijk eerst vooral een werkkamp was, werd het uiteindelijk ook een concentratiekamp om mensen te vernietigen.

De hel overleefd, maar voor het leven getekend

De NOS-documentaire vertelt het verhaal van Ravensbrück aan de hand van getuigenissen en tekeningen uit het kamp. Twee overlevenden doen hun verhaal: de 101-jarige Selma van de Perre, die na de oorlog haar leven in Londen weer opbouwde, en de Française Lili Keller-Rosenberg uit Lille.

De woorden die klinken zijn vreselijk. „We deze hel overleefde, was voor het leven getekend”, zegt de voice over bijvoorbeeld. Op foto’s van Ravensbrück zijn best vrolijke vrouwen in het concentratiekamp te zien. Maar ja, die komen uit een propaganda-album van de SS. De werkelijkheid is dat de dames continu te maken hadden met Duitsers met stokken een honden. Lili Keller vertelt dat ze tot op de dag van vandaag doodsangsten voor honden uitstaat. En ook: „De nazi’s waren meedogenloze, harde, wrede monsters.”

Mannenwerk in een vrouwen-concentratiekamp

De vrouwen van Ravensbrück verschenen dagelijks op appèl, om te tellen of iedereen er (nog) was. Soms duurde dat in de buitenlucht vele uren. De dwangarbeid? Twaalf uur per dag, zonder loon. Zij moesten uitgehongerd en uitgemergeld loodzware werkzaamheden verrichten als wegen uitgraven. ‘Mannenwerk’ noemden ze het zelf.

En dan te bedenken dat velen goed gekleed en voorzien van een koffer met spullen het concentratiekamp binnenkwamen. Binnen no time veranderden zij in kaalgeschoren dames in grijsblauw gestreepte gevangeniskleding, zonder enige bezitten. Een nummer hadden zij gekregen, hun naam waren ze kwijt. Een vrouw die destijds 11 jaar was, vertelt: „We moesten ons wel altijd blijven wassen van onze moeder. Ze zei: ‘We hebben dan wel onze naam verloren, maar niet onze waardigheid’.”

Tekeningen als teken van verzet

Een rode lijn in Getekend door Ravensbrück is de inmiddels overleden Aat Breur. Zij maakte in het concentratiekamp een groot aantal tekeningen die de mensonterende omstandigheden illustreren. Het is niet het ‘spannendste’ deel van deze documentaire, interessant is het wel. Haar kleinzoon Gerben bracht een bezoek aan de overblijfselen van het kamp en zegt over zijn oma: „Het tekenen was een bepaalde manier van verzet voor haar. Het was verboden, maar zo kon ze wel iets doen wat heel belangrijk was. Ze kon met haar tekeningen bewijzen wat er in dat kamp gebeurde. Maar ze kon ook de herinnering aan al die vrouwen die vermoord werden, en verdwenen, levend houden.”

En dat laatste is maar goed ook in deze tijd. Voor wie gaat kijken: luister ook goed naar het verhaal over de medische experimenten die de vrouwen moesten ondergaan. We willen het hier niet eens opschrijven…

Aantal blikken uit 5: 3,5

Noot: met 35 minuten is deze docu wat kort voor zo’n belangrijk verhaal.

Getekend door Ravensbrück is morgen (zaterdag 4 mei) om 20.50 uur te zien bij de NOS op NPO 2.

Dichter bij Anne Frank: wat schreef zij in haar dagboek op plekken die ze doorkraste?

Slaatje slaan uit Dodenherdenking? Marktplaats verwijdert ‘tickets’

Reacties