Roos Ravensbergen Televisie 31 jan 2024, 10:42

Leestijd: 4 minuten

Rinke was omstander van seksueel misbruik: ‘Waarom deed ik niks?’

De impact van hoe omstanders omgaan met een slachtoffer van seksueel misbruik is bijna gelijk aan de impact van het misbruik zelf. Dat vertelde schrijver en journalist Rinke Verkerk gisteren bij Op1. Zij schreef een boek over een meisje uit haar dorp dat misbruikt werd en waar iedereen hun handen vanaf trok. Ze vraagt zich af: waarom deed ik niks?

Voor de duidelijkheid: aan het misbruik zélf konden de omstanders niks meer doen, het was gebeurd en al gestopt. Maar, benadrukt Verkerk, het slachtoffer, Lenneke, werd daarna een paria in het dorp. En nu blijkt dat dat een ‘second rape’ wordt genoemd, iets dat bijna evenveel impact heeft op het slachtoffer als het misbruik zelf.

Omstanderseffect bij seksueel misbruik

In Het hele dorp wist het gaat het om een waargebeurd verhaal uit het dorp van Rinkes jeugd. Bij haar op school zat een meisje, Lenneke, dat misbruikt was door haar opa. En dat dat misbruik überhaupt kon plaatsvinden, was al gek. Op1-presentator Tijs van den Brink: „Zij was niet de eerste in haar familie die door deze man werd aangerand?” En dat klopt, hij had zelfs al vastgezeten voor seksueel misbruik van een minderjarige. „Dat zij alleen bij opa beland is, is ongelooflijk. Haar opa heeft vastgezeten voor jarenlange, stelselmatige verkrachting van een kantoormeisje dat zestien was toen het begon”, vertelt Verkerk. Dit was allemaal voordat hij Lenneke misbruikte.

„Daar hebben zijn dochters ondersteunende verklaringen over afgelegd, dat zij ook misbruikt zijn door hun vader.” Volgens Verkerk kwam deze man na vier jaar celstraf vrij en had hij een voorwaardelijke termijn van drie jaar. „Die was kort verstreken en toen heeft hij Lenneke misbruikt.”

Schrijver Rinke Verkerk bij Op1: ‘Exemplarisch voor de westerse wereld’

Wanneer kinderen slachtoffer worden van misbruik, zit daar vaak zoveel schaamte en angst bij, dat ze het voor zich houden. Maar dit meisje, vertelt Verkerk, zei vrij snel na het misbruik wat er gebeurd was, waardoor het misbruik ook weer snel stopte. „Dat is heel ongewoon bij kindslachtoffers van misbruik, zo snel. Zij heeft dat wel gedaan en dus stopte het snel, dat heeft ze goed kunnen verwerken. Alleen: wat zij niet heeft kunnen verwerken, is hoe ze vervolgens tot paria gemaakt is.”

Volgens de schrijver is dat nou ook juist ‘het omstanderseffect’. De gehele gemeenschap sloot het slachtoffer buiten, keek haar met de nek aan. Ten tijde dat dit gebeurde, was Verkerk zelf dertien jaar oud. Op1-presentatrice Margje Fikse: „Waarom deed jij daar aan mee?” „Ik voelde heel goed dat als ik me met Lenneke associeerde, ik ‘besmet’ zou worden met whatever zij had waardoor iedereen haar meed”, vertelt Verkerk. „En daar had ik geen zin in op m’n dertiende, in de puberjungle. Dat had te maken met een cultuur, binnen het dorp, maar ook op de middelbare school waar wij zaten, de hele sociale kring waarin wij ons beiden begaven, die exemplarisch is voor de hele westerse wereld.”

Zo noemt ze dat de realiteit van kindermisbruik „zo pijnlijk is, zo angstaanjagend, dat we er alles aan doen om niet op de mensen te lijken die daarmee te maken krijgen”. „We dichten hen eigenschappen toe die we niet bij onszelf vinden passen. Bij haar was dat ‘aandachtstrekker’ of ‘aanstellers’, over de familie. ‘En dat zijn wij niet, dus dan gebeurt het niet bij ons’.”

‘Je creëert een dode hoek in de gemeenschap’

Verkerk heeft Lenneke weer opgezocht, om haar excuses aan te bieden. „Ze wilde letterlijk haar telefoon weggooien toen ze dat zag. Maar ze had eigenlijk de luxe niet om dat niet te willen”, verwijst de schrijver naar hun contact. „Zij heeft nog steeds zo’n last van de omstandersreactie. Dat ik haar nu een bericht stuur om daar erkenning voor te geven, ook al ben ik ook een trut tegen haar geweest, ze kon het zich niet verloven om dat af te slaan.”

„Dit wordt de second rape genoemd in de wetenschap, hoe omstanders slachtoffers beschadigen. De impact is hetzelfde als het misbruik”, benadrukt Verkerk. Maar het moet anders. „Als je niet kijkt naar dit probleem, wat heel groot is, creëer je een soort dode hoek in jouw gemeenschap waar niemand kijkt en daar kun je geheimen verbergen.”

Je kunt Op1 terugkijken via NPO Start.

Jeroen Pauw reageert op ophef rond geëmotioneerde Sophie Hilbrand

Zo krijg je geld terug van NS bij vertraging met de trein

Reacties