Erik Jonk Televisie 24 sep 2023, 08:02

Leestijd: 4 minuten

Waarom halen we sommige vluchtelingen zelf met de auto op en laten we anderen verdrinken?

Waarom halen we sommige vluchtelingen met onze eigen auto op en laten we anderen verdrinken aan de grenzen van Europa? Dat vraagt Tina Farifteh zich af in de documentaire Kitten of vluchteling?

Farifteh onderzoekt in de korte docu (dinsdag op tv te zien, vandaag in première op het Nederlands Film Festival) de mechanismen achter empathie. Bovendien onderwerpt ze de kijker aan een experiment: welke vluchtelingen krijgen onze empathie als het aankomt op leven en dood? Dat laatste triggerde Metro om Kitten of vluchteling? te bekijken voor Erik Jonks tv-rubriek Blik op de Buis. Goeie titel trouwens, als je de documentaire hebt gezien.

Blijven kijken naar vluchtelingen

Kunstenaar Tina Farifteh kijkt uren per dag naar beelden van vluchtelingen. Zij zegt: „Ik kijk, ik blijf maar kijken. Ik wil m’n ogen sluiten, maar het lukt niet. Word overspoeld door beelden van leed, van mensen op de vlucht. De één verdrinkt of wordt geslagen, terwijl de ander wordt verwelkomd aan de grens.”

Bij die laatste zin in deze Kitten of vluchteling? zie we gelijk beelden van Oekraïeners, vluchtelingen voor de oorlog die de Russische president Poetin op hen losliet. Ze krijgen warme soep, dekens, teddyberen of zelfs vers gebakken Hollandse friet. Veel Nederlanders reden vorig jaar zelf naar Polen om vooral vrouwen en kinderen (de mannen waren aan het front) op te halen voor een beter bestaan in Nederland. De Oekraïners kregen een onderkomen, terwijl andere vluchtelingen buiten sliepen in Ter Apel.

Probleem vluchtelingen is er

Natuurlijk kent ons land een probleem met vluchtelingen. Ze zijn er, en veel ook. Volgens een deel van de Nederlanders veel te veel. Politiek Den Haag komt maar niet tot een goed beleid, al hielp de val van het kabinet daar deze zomer ook niet bij.

Keiharde meningen zonder een grijntje empathie – het woord viel al eerder – zijn er ook, net als domheid. Zelf schreef ik regelmatig over de Nacht van de Vluchteling. In stuitend domme reacties – waarover ik een mediacolumn schreef – werd ik soms voor halve randdebiel uitgemaakt. Altijd stond de term ‘enkeltje retour’ in zo’n reactie, terwijl de Nacht van de Vluchteling gaat over vluchtelingen die zijn opgevangen in eigen regio. ‘Stuur vluchtelingen in eigen land terug naar hun eigen land’, was dus de strekking van de schrijfsels vol spelfouten die ik kreeg.

Empathie versus wreed

Ik vind het vluchtelingenprobleem een lastig onderwerp hoor, dat ook. Daarom intrigeerde die vraag van Tina Farifteh me meteen: waarom zijn we zo empatisch naar de één en zo wreed voor de ander? Het uitleggen van empathie is in Kitten of vluchteling? een beetje ingewikkeld en het gaat er wel héél erg over, maar interessant is het zeker.

Vooral als de documaakster in een lege kamer foto’s van eventuele vluchtelingen op de muur projecteert en mensen in de steriele ruimte de opdracht geeft te kiezen: wie red je wel en wie niet? En waarom? („die kijkt zieliger”). Kiezen móet overigens, passen mag niet.

Onder meer een hondentrimster, hulpverleenster met ervaring met vluchtelingen, een mensenrechtenactivist, bioloog, filosoof en mediawetenschapper werken aan Kitten of vluchteling? mee.

De vraag aan jezelf stellen

Die vraag ‘wie zou je redden wie niet?’ zou je jezelf ook eens kunnens tellen. Ja, ook ijskoude mensen die na hartverwarmende hulpacties op hun zolderkamertje #nietmijnoorlog de wereld in slingeren.

De hondentrimster doet het goed en betrekt het op zichzelf met de vraag hoe zou zijn als zijzelf moest vluchten. De vrouw heeft acht honden, waar kan zij dan terecht? Ben jij dan de heldhaftige toetsenbordridder (kuch) die niet verder komt dan #nietmijnhonden en twee tellen later een biertje uit de koelkast haalt? Of zet het je echt aan het denken?

Aantal blikken uit 5: 3

Een echt antwoord geeft Kitten of vluchteling? niet. De docu is voor het mooie wat aan de korte kant en de vraag ‘wat is empathie?’ krijgt voor mijn gevoel iets te veel ruimte. Tina Farifteh stelt aan het einde wel een uitstekende vraag. Alweer.

De docu is dinsdag bij de VPRO om 23.36 uur te zien op NPO 2. Dat is voor de kijkcijfers een naar tijdstip; Kitten of vluchteling is vanaf dat tijdstip echter ook bij 2Doc online te vinden.

Happy Single: wat als de ware opeens voor je staat, terwijl je nooit ‘aan blijvertjes doet’?

Reacties