Erik Jonk Televisie 25 jun 2022, 18:01

Leestijd: 5 minuten

Topturnsters als Verona van de Leur genadeloos in docu: ‘Gevangen in een web, je kon niet meer terug’

Nederland was begin deze eeuw getuige van de grote successen van turnsters Renske Endel, Suzanne Harmes, Gabriëlla Wammes en Verona van de Leur. Terwijl ‘wij’ genoten, waren zij al die jaren in de machtsgreep van coaches. Systematisch overschreden die hun grenzen. De documentaireserie De gouden lichting legt de geschiedenis door verhalen van de topturnsters zelf, genadeloos bloot.

Vanaf maandagavond is in drie afleveringen te zien hoe het viertal in een fuik terecht kwam waaruit geen ontsnappen mogelijk leek. Metro keek alvast vooruit voor Blik op de Buis, de rubriek waarin Erik Jonk opvallende tv-programma’s van de reguliere omroepen en streamingdiensten bespreekt.

‘Het werkelijke verhaal in De gouden lichting’

Renske Endel, Suzanne Harmes, Gabriëlla Wammes en Verona van de Leur behoorden tot de absolute top van hun sport. Samen werden zij in 2001 en 2002 verkozen tot Sportploeg van het Jaar. Het was een meisjesdroom die uitkwam, een verhaal als een sprookje. Totdat ze, lang nadat hun glorietijd is verstreken, gezamenlijk naar buiten traden met hun wérkelijke verhaal. Een verhaal waarin verbaal en fysiek geweld, psychologische machtsspelletjes en ontmenselijking de boventoon voeren.

In De gouden lichting wordt de hele geschiedenis van de vier turnsters aan de hand van indringende interviews en nooit eerder getoond archiefmateriaal gereconstrueerd. De serie is gebaseerd op publicaties en research van het sporttijdschrift Helden. Het legt via het verhaal van de vier turnsters bloot hoe het machtsmisbruik kon ontstaan en welke excessieve vormen het aannam. Vorig jaar maakte een andere docu over het turnen, Mist, al veel indruk. De gouden lichting doet daar nog een flinke schep bovenop.

Aflevering 1 De gouden lichting

Metro zag aflevering 1 van De gouden lichting, Meisje (aflevering 2 heet Puber, het slot Vrouw). Verona, Renske, Susan en Gabriëlla worden medio jaren negentig als meisjes van 6, 7 jaar oud gescout als talent. Binnen een mum van tijd trainen ze bij coaches met een grote reputatie. Dat lijkt prachtig, maar hoe anders was het. Verona van de Leur: „Uiteindelijk is mijn hele jeugd afgepakt, mijn hele jeugd is kapotgemaakt.” Suzanne Harmes over de taal van trainers: „Ik was brutaal, ik was een slet, ik was een kutwijf.” Gabriëlla Wammes: „Ik dacht dat hij iets van dichtbij wilde zeggen, maar ik kreeg een klap in mijn gezicht.” En Renske Endel: „Het was alsof mijn gevoel wegging, of zo. Alsof ik een robot of een zombie werd. Uiteindelijk deed ik het in die periode niet voor mezelf. Ik deed het voor hem.”

Poeh. En dan moet de docu De gouden lichting eigenlijk nog beginnen. Turnen gaat een steeds grotere rol spelen in hun leven. Naarmate ze meer achter gesloten deuren in de turnzaal verblijven, raken hun ouders langzaam maar zeker steeds verder op afstand. Ramen hadden die gymzalen trouwens niet. Verona van de Leur, Suzanne Harmes, Renske Endel en Gabriëlla Wammes vonden turnen al snel niet meer leuk, hun hele leven eigenlijk niet. Endel hoopte vaak dat er onderweg iets gebeurde als zij naar de turnhal werd gebracht. Van de Leur gaf in haar boek al eens aan dat ze regelmatig wenste dat de auto van haar ouders op een boom zou rijden.

Vier meisjes verbaasden Nederland

En ondertussen verbaasden de vier meisjes Nederland. Zij zorgden voor het eerste turnsucces voor ons land sinds 1903 (EK-zilver in 2002 in Patras, Griekenland). Maar zelf vonden ze er vooral niks aan. Of sterker: uit De gouden lichting blijkt dat de turnsters verafschuwden waar zij zo goed in waren. Voor ons trotse tv-kijkers hielden zij dat verborgen, maar in de documentaire niet meer.

Trainer Gerrit Beltman komt er in de docu niet goed vanaf. Hij gaf zijn grensoverschrijdende gedrag in 2020 al toe tegenover het Noordhollands Dagblad. Frank Louter krijgt het in de woorden van de turnsters helemaal te verduren. Louter, die sinds december 2020 niet meer welkom is bij de Nederlandse turnbond, staat er bepaald niet goed op, als we de dames mogen geloven. Verona van de Leur werd door hem gevraagd of ze veel meer uren zou willen maken en aan topsport wilde gaan doen, toen hij haar als talent vond. „Hij zei: ik vraag het je vandaag voor het laatst, anders ben je te oud. Ik was 8 jaar.”

Huilen was verboden, hoe hard je ook viel

Van de Leur mocht van Louter ook niet naar een feestje van haar oma toen die 100 werd. Ze mocht eigenlijk niks. De vier geven aan hoe barbaars dat turnen en grensoverschrijdende gedrag van hun trainers was. Een keiharde val? Huilen was verboden, anders was je een jankbal. Tegenspraak? Uit den boze. Een gebroken vinger? Hup trainen, en vlug een beetje. Het is om het koud van te krijgen. Verona van de Leur: „Je zat gevangen in een web en kon niet meer terug.”

We hebben het nu alleen nog maar over de piepjonge meisjes en dan zijn er nog 2,5 aflevering van De gouden lichting te gaan. Meisjes die vertrouwen van hun trainers wilden of daarop hoopten. Maar figuurlijke en letterlijke harde klappen kregen. Ze stonden doodsangsten uit.

Natuurlijk weten we inmiddels dat het niet goed zat in de turnwereld, maar regisseur Ellen Vloet en de vier turnsters maken het nog eens pijnlijk duidelijk en inzichtelijker dan ooit (onder meer ook door een dagboek van de moeder van Suzanne Harmes). Knap dat de dames zo open durven zijn.

De gouden lichting is drie maandagen bij VPRO op NPO 3 om 21.50 uur te zien. Via NPO Start is de docu vanaf maandag helemaal te bekijken.

Aantal blikken uit 5: 4.

Is podcast Wat Goéééd! van de familie Meiland echt zo goed? ‘Begraaf mij maar in eigen tuin’