Iris Hermans Televisie 14 jan 2021, 15:01

Leestijd: 9 minuten

Anthony laat internetoplichters heel hard in de val lopen, ‘héél erg Inception’

Een oplichtpuntje in duistere cybercrime-tijden: Bait. Onderzoeksjournalist en filmmaker Anthony van der Meer duikt samen met een klein team van vrienden en zijn vriendin, die zelfs ten huwelijk werd gevraagd – en niét door Anthony – in het schimmige netwerk van internationale oplichters. En ze gaan ver, heel ver. Letterlijk ook, gewoon vanuit huis: „de meeste helpdeskoplichters zitten inderdaad in India.”

Vanaf vanavond is Bait (PowNed, NPO 3) te zien. Een programma over internetoplichters, maar wel next level. Bait, dat aas betekent en klinkt als de uitroep die je doet ‘als je ‘m hebt’, gaat verder waar andere programma’s stoppen, Bait ontrafelt en ontleedt de oplichting waar andere programma’s het vaag houden. Anthony van der Meer omschrijft alle vormen van internet oplichting als een kat-en-muisspel, waarbij de muis altijd voorop loopt. En de muis, dat is dus de oplichter. Tijd voor een val, dacht Anthony.

View this post on Instagram

A post shared by Omroep PowNed (@omroeppowned)

Inception

Hoe moeilijk een oplichter op te lichten is? Kort gezegd: Moeilijker dan hij dacht, zo blijkt al meteen in aflevering 1. Na eerst zelf tientallen keren gebeld te hebben trommelt hij een team van vrienden op om zelf een callcenter te beginnen. Het kost hen samen een hele dag heel veel gebabbel, geduld, een ruzie mét dichtslaande deur op de achtergrond („om het geloofwaardig te maken”), voordat uiteindelijk drie oplichters in de val – een bestandje openen op hun computer – trappen.

Niet de oplichters krijgen nu controle over elektronische apparaten, maar andersom. Het werd totale Inception anno nu: „Hij keek mee met computer van ons, wij keken mee met de computer van de oplichter, waardoor we weer mee konden kijken op ons eigen scherm.” En dat was echt wel een doorbraak, de blijdschap en opluchting en high-fives spatten dan ook van het beeld in de eerste aflevering. Met slim speurwerk werd vervolgens hun locatie getrackt, hun identiteit achterhaald en kon zelfs worden meegekeken en meegeluisterd in hún kantoor of callcenter.

Kaart aan de muur

Anthony belt vanuit zijn appartement in Rotterdam. Op de achtergrond met enige regelmaat een schreeuw of andersoortige uitroep van Sokje en/of Nugget, de twee luidruchtige vogels van hem en zijn vriendin. „Die hebben we telkens tijdens het bellen met de oplichters even naar een andere kamer gereden.” Ze zitten nog middenin opnames voor de laatste aflevering. In de woonkamer hangt dan ook nog een kaart van Nederland aan de muur, met veertig pinnetjes erin. De hoekbank herinnert hem aan de bizarre en vermoeiende driehoeksverhouding die zijn vriendin en hij met een oplichter hadden. Te zien in aflevering 2, over datingfraude, waarover zo meer.

Nee, hij is niet telkens bang dat als z’n telefoon nu gaat het een van de oplichters is die alsnog wraak wil nemen. Wel zijn er andere spannende momenten geweest met oplichters die tot bijzondere situaties hebben geleid. Zo gaat aflevering 3 over phishing en speelt zich af in Nederland en daar kwamen zijn grote blauwe ogen, waar oplichters hem steevast op geloofden, goed van pas. Het leidde zelfs tot aanhoudingen en „volle dossiers en ronde zaken”, maar te veel spoileren wil Anthony niet.

https://twitter.com/PowNed/status/1347890386736443393

Slimme oplichters

Team Bait gaat verder waar andere programma’s stoppen. „Het jammere van die programma’s is dat ze vaag blijven over hoe het dan precies werkt, terwijl het juist zo goed is om dat wel te weten. Dus door letterlijk undercover te gaan in dat wereldje, snap je ineens hoe vernuftig het in elkaar steekt. Dat blijkt ook wel door iedereen die er in blijft trappen.” Niet alleen digibete pensionado’s worden genaaid, ook heel veel jongeren, wat ook terug te zien in is de afleveringen. „Iedereen kan in de val trappen, die oplichters zijn zo slim.” En hijzelf? Moet-ie even over nadenken. „Ik ben nu mega sceptisch natuurlijk, maar toch… Als ze de techniek zo geloofwaardig maken, en dat doen ze steeds meer, kan iedereen er voor vallen.”

Lees ook: WIDM-Marije Knevel bestrijdt online haters met hartjes en humor

Helpdeskfraude

Neem nou van die op het eerste gezicht normaal ogende Nederlandse telefoonnummers die je midden op de dag bellen en waar iemand met een sterk accent doet alsof hij of zij van een bank of bijvoorbeeld Microsoft is. Ze zeggen dat er iets mis is met je rekening of computer en de oplichtingspoging kan beginnen. Sommige nummers staan inmiddels bekend als ‘dubieus’, andere blijken inderdaad van Ziggo of Microsoft te zijn, als je het googelt. „Dan ben je dus geneigd om dat wel te geloven, zeker omdat je het eerst zelf hebt uitgezocht.” Maar wanneer je dat nummer dan terugbelt, krijg je ineens ene Joop aan de telefoon, of een andere onschuldige Nederlander. Het gebeurde Anthony in elk geval toen hij zo’n nummer, terugbelde. En hij was niet de enige die dag die Joop belde.

„Hoe dat kan, weet ik ook niet, maar het is dus niet zo”, vertelt Joop in aflevering 1. Het klinkt cryptisch, maar vangt eigenlijk preciés wat het is. Spoofing dus, al voor 2, 50 euro per maand te fixen op internet en iets wat uitgebreid aan bod komt in Bait.

Datingfraude, ook op Happn 

De schrijnendste zaak ooit, weet hij zo even niet (het zijn er zo veel). „Maar wat me wel echt telkens weer verbaast, is de moeite en tijd die de oplichters erin steken. Ze werken soms weken en zelfs maanden op iemand in voordat ze hun slag slaan.”

#Datingfraude steeds groter probleem http://t.co/KuLM0zcQoM

— Hassan van de Riet (@HasvdRiet) April 21, 2015

Zo pakken ze met datingfraude niet zomaar iemand. Zo zijn oplichters gek op weduwes. Want die hebben geen partner mee, zijn vaak nog verdrietig en dus kwetsbaar én hebben meestal geld geërfd. Ka ching! denkt een oplichter dan.

Datingfraude / Romance-scam: https://t.co/j347BD16Ff https://t.co/q2SFwIZd4P

— @[email protected] (@mackaaij) August 13, 2020

„Zelf hebben ze ook vaak een vrouw verloren, meestal aan borstkanker, zeggen ze. Onderdeel van de emotionele manipulatie, het maakt ze zielig en schept een band.” Ook zeggen ze vaak dat ze in het buitenland werken aan „iets geheims” en de vrouw aan niemand iets over zijn baan mag vertellen. „Zo isoleren ze hun slachtoffers.” Ook vragen ze de vrouwen van de dating-app af te gaan. „Doen zij zelf ook, beloven ze, maar in werkelijkheid blokkeren ze de vrouw, en gaan ze zelf weer speuren.”

16.500 euro armer

Anthony denkt na z’n onderzoek dat deze vorm van oplichting in twee teams gebeurt: het ene team zoekt de vrouwen, het andere onderhoudt het contact. En dan komt na een tijdje de geldvraag. Vaak gepaard met een levensbedreigende situatie waarmee ze hem uit de brand kunnen helpen. „En natuurlijk zegt hij alles snel terug te boeken.” Gemiddeld worden datingfraude-slachtoffers voor 16.500 euro opgelicht. Héél veel geld, beaamt hij, „ik hoor vaak dat vrouwen eigenlijk ergens wel weten dat het niet klopt, maar omdat ze er dan al zo veel tijd in hebben geïnvesteerd en vaak ook eenzaam zijn, wil je niet toegeven dat het niet klopt.”

Een soort oplichtpuntje in de duisternis, voor heel even. Psychisch voelen ze zich na de oplichting meestal nog leger dan hun bankrekening. „Het heeft een enorme impact op mensen.”

Misschien denk je nu wel: dat gebeurt toch alleen maar op schimmige datingsites. Niet dus. Ook op Tinder en Happn gebeurt het, en zeker bij die laatste verwacht je het niet, omdat de locatie daar zo belangrijk is. Maar daar zijn ook weer trucjes voor, weet Anthony. Dan lijkt het alsof je zijn pad bent gekruist in Utrecht, maar zit-ie gewoon op z’n luie reet ergens in Afrika of Oost-Europa.

David Bait

Z’n vriendin en hij hebben drieënhalve maand op de bank (en aan tafel) gezeten met David tussen hen in. Zij deed alsof ze ene Marianne was, een weduwe, en hij hapte. „Maandenlang had m’n vriendin een relatie met hem, en ik dus ook. Hij appte de hele dag door, over het weer en wat ze ging eten die avond. En toen kreeg David op een gegeven moment ook seksuele verwachtingen…” Z’n vrolijke lach klinkt door de telefoon. „Laat ik het zo zeggen dat we een hele creatieve manier hebben gevonden om suggestieve foto’s te kunnen sturen…” Intens was het allemaal wel en dat is nog een dik understatement. Er was continu een derde persoon in hun leven die aandacht eiste. „Maar het heeft zo veel opgeleverd, het is allemaal waard geweest.”

Er waren meer oplichters die het tweetal op hun manier weer voor de gek hield. Een soort omgekeerde catfish, of fishcat, of een complexe driehoeksverhouding waarvan eentje niets wist. Ook Anthony had een relatie met een oplichter  Een oplichter vroeg zijn vriendin zelfs ten huwelijk. „Natuurlijk zei ze ja, ze moest wel!” Nee, zelf heeft hij haar nog niet gevraagd, grijnst hij tot besluit, „eerst maar eens het programma afwerken…”

Over Anthony

„Het begon heel vroeger al met een grote fascinatie voor het boek De Griezelbus en horrorfilms… Ja, ik was een raar kindje!” De fascinatie voor de duistere kant van het internet en cybercrime ontstond later bij Anthony van der Meer. „Het is nog een hele nieuwe tak, met zoveel mogelijkheden, onderzoekstechnieken en verhalen te vertellen. De perfecte combinatie voor mij.” Dus hij werd onderzoeksjournalist. Wat hij doet, is participerende journalistiek met heel veel schepjes er bovenop. Hij duikt in een onderwerp, bijt zich erin vast en stopt niet voordat hij kan stoppen. Met zijn heldere ogen en dito blik op de wereld en groot inlevingsgevoel én een ongelooflijke doorzetters-mentaliteit gaat hij ervoor, en met verve.

Niet alleen is Bait een boeiende en erg vermakelijke serie geworden, ook je rechtvaardigheidsgevoel wordt op alle mogelijke manieren gekieteld. ‘Gebeurt dit echt?’ wordt rap afgewisseld met ‘Neeee… wat érg!’ en ‘wat ziek, bestaat dit ook al?’ En dan zijn er ook nog de confrontaties met de oplichters zelf, die vaak ongelooflijk schrikken, doodsbang reageren, soms ook berouw tonen en soms eigenlijk ook gewoon best wel menselijk zijn.

View this post on Instagram

A post shared by Anthony van der Meer (@anthonyvdmeer)

Tip

Tot slot nog een tip van de ervaringsdeskundige slash expert slash oplichtersoplichter. „Vertrouw op je onderbuik. Alle mensen die ik heb gesproken, hadden toch dat stemmetje dat hen waarschuwde en ze balen er allemaal van dat ze er niet beter naar hebben geluisterd. En doe heel veel kennis op… Door natuurlijk alle afleveringen van Bait te kijken.”

‘Bait’ is te zien op NPO 3 op donderdag 14 en 21 januari om 21.00 uur en op donderdag 18 en 25 maart om 21.55 uur. Elke aflevering duurt 40 minuten.