Het Metro-panel over de stelling: ‘Roken moet geheel verboden worden’

'Haal sigaretten uit de supermarkt en gooi de leeftijd omhoog'

Julia Wouters

Politicoloog, politiek adviseur en als vrouwencoach eigenaresse van Julia Wouters Leading Women

„Ik ben niet zo heel erg fan van iets verbieden. Ik ben opgegroeid in het gedogen, destijds gingen jongeren naar de coffeeshop en toen deelden ze daar een jointje. Tegenwoordig gaan ze naar een dealer, die meteen vraagt ‘wil je ook deze drugs erbij?’. Wel vind ik dat we veel heftiger roken moeten ontmoedigen dan dat we nu doen. In 2040 kost een pakje sigaretten mogelijk tegen de 50 euro, maar in 2040 is mijn zoon, die nu 15 is, al volwassen. Er is dan een heel nieuwe generatie rokers ontstaan.

Het aantal kinderen dat gaat roken daalde een tijdje, maar omdat de tabaksindustrie heel erg heeft ingezet op shisha-pennen en vapes, zie je dat dat aantal stijgt. Ze blijven dat tevens heel hardnekkig promoten als gezonder dan roken, maar het is gewoon een manier om kinderen aan het roken te krijgen en het stoer te houden.

Mijn zoon zegt dat 70 procent van de leerlingen bij hem op school rookt. Nou zal dat niet het precieze aantal zijn, maar ik zag laatst een groep tieners staan roken onder een heel grote poster over ‘de rookvrije generatie’. Ik word daar intens verdrietig van.”

‘Welke volwassenen wil nou een vape met bosbessensmaak?’

„Ik snap niet hoe het komt dat vapes met fruitsmaakjes nog steeds toegestaan zijn, waarom sigaretten nog in de supermarkt liggen en waarom je het nog steeds met een vakkenvul-baantje je kan veroorloven om te roken. Het moet hartstikke duur worden, de leeftijd omhoog, het moet uit de supermarkt. Die vapes moet verboden worden. Welke volwassene wil in vredesnaam een vape met bosbessen- of colasmaak? Dat is écht gewoon gericht op kinderen.

De overheid mag wel wat harder ingrijpen, vind ik. Ik vind 2040 nog heel ver weg. Dan zijn we een hele generatie verder, die wel rookt. Ik snap al niet hoe kinderen 8 euro voor een pakje kunnen (en willen) betalen, maar 8 euro is nog weinig. Je kan, als je als 14-jarige 30 euro per week verdient, toch best wat roken.

Daarnaast moeten sigaretten uit de supermarkt. Plaats het in een speciaalzaak, net zoals slijterijen. Bij supermarkten in de buurt van scholen staan vaak kinderen buiten die volwassenen vragen een pakje sigaretten voor hen te kopen. En er zijn nog volwassenen die dat doen ook. Die vapes met smaakjes moeten ook helemaal verboden worden. Die zijn ontwikkeld voor mensen die van hun nicotineverslaving af wilden komen, maar nu werkt het de andere kant op. Wat mij betreft moet roken toe naar een positie dat het iets is waar je je voor schaamt. Doe het niet in het openbaar.”

‘Als iemand verslaafd is aan roken, komen ze hoe dan ook aan sigaretten’

Bram Bakker

Oud-psychiater, schrijver en columnist

„Ik snap het idee wel, maar ik kan je nu al verklappen: dat gaat niet werken. Kijk, cocaïne kost ongeveer 50 euro per gram. En toch zijn er heel veel mensen die verslaafd zijn en dat blijven kopen. Nicotine is net zo verslavend als cocaïne, dus mensen die eraan verslaafd zijn, zullen desnoods gaan stelen om te blijven roken. Als je het wil krijgen, kom je er echt wel aan.

We weten al heel erg lang dat het wel een beetje helpt om de prijs te verhogen. Als je daarop wil sturen, kun je beter beginnen, nu al, met alcohol veel duurder maken. Alcohol is óók een kankerverwekkend iets, maar dat is bij lange na niet geprijsd op het niveau van nicotine. Gin, dat is mateloos populair, of wodka, het is allemaal veel te goedkoop.

Uiteindelijk zijn alcohol en roken vormen van zelfmedicatie. Die mensen doen dat omdat ze van binnen heel veel stress voelen en ze hebben zichzelf aangeleerd om dat een beetje te dempen met die middelen. Heel vaak gebruiken mensen die twee ook in combinatie. Zo’n verslaving ontstaat uit een gevoel van ongelukkigheid. En dat is precies de tragiek van de psychiatrie: er worden overal stickers opgeplakt en dan is de diagnose ‘verslaafd’, maar dan ben je er niet. Je zult moeten nagaan wat de functie is van die verslaving. Waar doen die mensen het voor?”

‘Overheid is malafide als het gaat om geld verdienen aan rokers en drinkers’

„Je zult moeten investeren in hulp aan mensen die erop gericht is dat ze zichzelf beter gaan begrijpen. Heel veel mensen met een ongezonde leefstijl hebben een heel laag zelfbeeld. Ze grijpen dan naar sigaretten of drank om het iets op te krikken. Maar dat helpt niet, dus houdt het één het ander in stand. Ze vinden zichzelf niet de moeite waard, want als dat wel zo was, zouden ze wat meer aan zelfzorg doen.

Hoe duur roken ook wordt, en hoe arm iemand ook is, ze zoeken naar manieren om hun verslaving wel te bekostigen. Mensen met minder geld zetten de kachel lager, zeggen misschien hun sportabonnement op of gaan minder eten, zodat ze die verslaving kunnen voeden. Ze zijn bereid om op de rest van hun leven kwaliteit in te leveren. Mensen helpen soms, om hun verslaving in stand te houden, hun relaties om zeep.

Als je roken gaat verbieden, kan een deel het misschien opbrengen om gedwongen te stoppen. Maar nooit iedereen, ik denk dat het aantal probleemrokers alleen toeneemt. Maar de overheid is hier nogal malafide in. Zo hebben ze ook tijdlang gokverslavingen lopen promoten, door al die gokreclames. En de accijnzen die ze heffen op sigaretten, daarmee dichten ze gaten in de begroting. Ze moeten die juist benutten voor hulp. Ga rokers helpen, dan betalen ze in feite hun eigen behandeling. De overheid profiteert er enigszins van als mensen veel roken en drinken, want ze verdienen eraan. En dat is gewoon niet eerlijk.”

'Roken in zijn geheel verbieden is onmogelijk'

Martin Buijsen

Hoogleraar gezondheidsrecht aan de Erasmus Universiteit

„Als je iets in het algemeen wil verbieden, moet je ook bereid zijn om er de nodige middelen tegenover te zetten om het te handhaven en dat is niet mogelijk. Je kunt roken op bepaalde plekken verbieden, je kunt de verkoop van sigaretten aan banden leggen, maar je kunt mensen niet verbieden om thuis te roken. Dat is onmogelijk, dat kun je ook niet controleren. Het is net zoals bij drugsgebruik: je mag het niet (ver)kopen, maar wat mensen achter de voordeur doen, dat is niet te checken.

Je moet roken vooral ontmoedigen en de prijs omhoog gooien, het verder belasten. De overheid kan nog verder gaan in het verbieden van de verkoop, maar op een gegeven moment houdt het op en kun je niet nog extra dingen doen. Als je zo’n wetgeving invoert, moet je ook de middelen hebben om het te handhaven.

Behalve het verhogen van de prijzen, kun je roken ontmoedigen door de leeftijd omhoog te gooien, de verkoop op bepaalde locaties te verbieden, en voor zover het kan tabakswaren zo hoog mogelijk te belasten. Je kunt verbieden dat er in publieke ruimtes gerookt wordt, dat zijn verboden die zich laten handhaven. Maar wat mensen in hun privéleven doen, thuis, dat is moeilijk om met verbodsbepalingen te handhaven.”

‘Roken kan geld opleveren omdat mensen jonger sterven’

„Het probleem met algemene verboden is dat je dingen maar beter kunt reguleren voordat het onder de grond gaat. Dan verlies je de mogelijkheid op toezicht, als je iets echt verbiedt. De vraag vanuit de bevolking naar tabakswaren zullen wel blijven bestaan. Dan weet je dat criminaliteit de kop zal opsteken.

Maar het ontmoedigen, daar mag meer mee gebeuren. De nadelige gezondheidseffecten zijn inmiddels echt wel bekend, we weten allemaal dat roken enorm ongezond is. Daarnaast zijn de kosten voor de samenleving zo hoog, we moeten daar iets tegen ondernemen. Al bestaat daar wel discussie over, er zijn gezondheidseconomen die van mening zijn dat roken per saldo meer oplevert, omdat mensen die roken, jonger sterven.

Daar komt bij dat de overheid profiteert van roken via accijnzen. De overheid zit daar een beetje dubbel in. Aan de ene kant heb je inkomsten, aan de andere kant mensen die jonger overlijden als gevolg, vaak aan longkanker. Maar wanneer mensen jonger sterven, spaar je hele dure zorgkosten uit die mensen aan het eind van hun leven op hoge leeftijd maken. Een deel van het pensioen valt ook weg. Het is een hele moeilijke rekensom, je kunt niet precies aangeven waar je de plusjes en de minnetjes zet.

Puur kijkend naar gezondheid, zonder daar op enige manier een prijskaartje aan te hangen, dan moeten we natuurlijk roken enorm ontmoedigen. Een verbod opleggen is, waar het kan, wel zinnig.”