Het Metro-panel over de stelling: ‘Oekraïne kan de oorlog winnen’

‘Puur militair bekeken kan Oekraïne winnen’

Christ Klep

Militair historicus

„Puur militair bekeken en even los van wat je als winnen definieert: ik denk dat Oekraïne deze oorlog militair-operationeel zou kunnen laten eindigen in een overwinning. Specifiek in de zin dat ze al het gebied heroveren, zoals Loegansk, Donetsk en ook de Krim. Aan de uitspraken van de Oekraïense president Zelensky zie je dat hij ook de Krim als historisch onderdeel ziet van Oekraïne. We kunnen er lang over discussiëren of dat terecht is of niet. Maar de ervaring leert dat als een soevereine leider van een staat zulke dingen zegt, hij daar ook niet meer op terug kan komen.

Mijn idee dat Oekraïne de oorlog kan winnen, baseer ik op de inzichten van de Pruisische generaal en militair theoreticus Carl von Clausewitz, met zijn beroemde driedeling tussen politiek, militair en volk. Ik zie bij de Oekraïners die drie basisvoorwaarden absoluut aanwezig zijn: capabele militaire leiding, capabele politieke leiding en gemotiveerd volk. Dat ontbreekt bij de Russen volledig. Van Clausewitz leert ons dat dat ook niet te herstellen is. Als je die drie eenmaal niet met elkaar kunt combineren, zal dat ook niet meer op korte termijn gebeuren.”

‘De reacties op de mobilisatie geven aan dat de wil van het Russische volk compleet ontbreekt’

„De door Poetin afgekondigde mobilisatie zal dit Russische gebrek alleen maar uitvergroten. De Russische militairen hebben zich al min of meer afzijdig gezet,  Poetin communiceert ook rechtstreeks met de commandanten in het veld en niet meer via het ministerie van Defensie. De oorlog is de ultieme test voor een autonome staat, zegt Von Clausewitz. De reacties op de mobilisatie geven aan dat de wil van het volk compleet ontbreekt. Het viel me vanaf het begin al op dat er weinig vrijwilligers zijn vanuit Russische zijde. Normaal gesproken zie je bij oorlogen als deze dat zich grote hoeveelheden vrijwilligers aanmelden. Het draait namelijk om het voortbestaan van beide landen.

Ik zie de oorlog dus niet alleen als van existentieel voor Oekraïne, maar ook voor Rusland. Ik heb het altijd een verongelijkte staat genoemd, een land dat altijd boven zijn stand leefde en roept dat het voortdurend gepiepeld wordt. Dit is het eerste moment sinds het einde van de Koude Oorlog dat het weleens zo zou kunnen zijn dat de keizer zonder kleren staat: dat de fundamentele zwakte van Rusland nu bovenkomt. Ik denk dat zeker de traditionele elite in Rusland dat langzaam maar zeker ziet als existentieel conflict waardoor Rusland niet meer serieus genomen gaat worden in de toekomst en niet meer als grote mogendheid wordt gezien.”

‘Niet ondenkbaar dat Rusland met instabiliteit te maken gaat krijgen’

Bob Deen

Oost-Europadeskundige verbonden aan het Clingendael Instituut

„Ik denk dat Oekraïne de oorlog kan winnen, al hangt dat er van af wat je bedoelt met winnen. Als de vragen zijn: kan Oekraïne Rusland tegenhouden om meer grondgebied in te nemen en kan Oekraïne een aanzienlijk deel van het door Rusland bezette gebied weer bevrijden, dan denk ik dat dat kan. De Oekraïners hebben al meerdere geslaagde tegenoffensieven uitgevoerd, onder meer bij Charkov.

En er zijn ook een aantal dingen veranderd sinds het begin van de oorlog, waardoor Rusland zijn overwicht kwijt is geraakt. Dat is een combinatie van het sterker worden van de Oekraïense krijgsmacht en het slechter presteren en steeds zwakker worden van de Russische krijgsmacht. Ook de wapensteun en training van het westen helpt, alsook de enorme motivatie van de Oekraïense soldaten, zeker ten opzichte van de gedemotiveerde Russische soldaten. Ook het slimmer vechten van Oekraïne telt mee, vergeleken met de wat starre Russische krijgsmacht, die alleen bevelen van hogerhand opvolgt en veel interne communicatieproblemen heeft.

Maar betekent dit dat Oekraïne al zijn grondgebied, tot de laatste Rus, kan gaan bevrijden? Misschien op de wat langere termijn, tenzij Rusland zelf te maken krijgt met instabiliteit. Je ziet dat de reacties op de Russische mobilisatie erg heftig zijn. Veel Russen proberen te vluchten en in een aantal deelrepublieken van Rusland worden al protesten gehouden. Dit gaat ook schade berokkenen aan de Russische economie, want al die mannen worden onttrokken aan de Russische economie. Als je dat optelt bij het effect van de sancties, denk ik dat het niet ondenkbaar is dat Rusland met instabiliteit te maken gaat krijgen. Dan kan Oekraïne nog meer doorpakken.”

‘De economische steun en wapensteun van het westen zijn cruciaal voor Oekraïne’

„Op dit moment zijn de Russen in Oekraïne zich aan het ingraven. Verdedigen is makkelijker dan aanvallen, zeker gezien het terrein: Oekraïne moet een aantal brede rivieren over. In de herfst wordt de grond ook zacht, en daar kunnen pantservoertuigen niet overheen rijden. Ik verwacht daarom dat er straks weer een tijdje een patstelling ontstaat. Of Oekraïne daar weer doorheen kan breken hangt ervan af of Rusland het kan volhouden, en of wij het kunnen volhouden. De economische steun en de wapensteun van het westen zijn cruciaal voor Oekraïne.

Ook als Oekraïne zich zou kunnen verdedigen op het slagveld – en dat is al enorm knap – is de schade voor het land enorm. We weten nog niet precies hoe groot, omdat veel delen van het land nog bezet zijn door de Russen. En als de Russen zich terugtrekken richten ze meestal nog meer verwoestingen aan. Na een overwinning begint pas het lange proces van wederopbouw, en die slag moet je ook winnen.”

‘Westerse landen zouden veel duidelijker moeten streven naar een oplossing van dit drama’

Duco Hellema

Emeritus hoogleraar geschiedenis internationale betrekkingen Universiteit Utrecht

„Het eerste wat ik me afvraag: wat is een overwinning? Dat is een politiek geladen vraag. Een minimale opvatting van een Oekraïense overwinning is de terugkeer naar de situatie van voor februari. Maar je kunt ook zeggen: Oekraïne heeft pas een overwinning behaald als het hele oorspronkelijke territorium weer is hersteld, dus ook de oostelijke gebieden en de Krim. In de westerse landen hebben sommige landen misschien zelfs nog een ‘supermaximale’ opvatting van een Oekraïense overwinning, namelijk de ineenstorting van het Poetin-regime.

Het gaat natuurlijk wel heel ver om daar op te hopen, maar de eerste optie is natuurlijk mogelijk. Alleen: wie bepaalt wat een overwinning is? Laten de westerse landen dat over aan de regering-Zelensky, en laten ze hem bijvoorbeeld ook bepalen wanneer er onderhandeld kan worden? De westerse landen die Oekraïne steunen lijken niet zo’n duidelijk standpunt in te nemen over wat nu een bevredigend einde van de oorlog is en wat nu het doel is van alle inspanningen. Dat is merkwaardig. De oorlog is een humanitaire ramp voor Oekraïne en in zekere zin ook  voor Rusland, en heeft ook een enorme politieke en economische impact op de rest van Europa. De westerse landen zouden daarom veel duidelijker moeten streven naar een politieke oplossing van dit drama.”

‘Altijd proberen terug te keren naar de onderhandelingstafel’

„Nu kan het zijn dat er daarover al buiten de openbaarheid wordt onderhandeld, maar het blijft op dit moment zo dat veel landen alleen maar zeggen dat ze Oekraïne blijven steunen. Toch zal dit conflict op een of andere manier aan de onderhandelingstafel moeten worden opgelost. We komen onderhand in een volledig onbeheersbare situatie waarin de oorlog nog lang kan voortduren, met alle consequenties van dien. Het uitblijven van diplomatieke initiatieven vind ik erg verontrustend.

Het is natuurlijk ook een moeilijke situatie. De Russische doelstellingen van de operatie in Oekraïne zijn in de loop van de tijd gewijzigd. Eerst trokken de Russische troepen richting Kiev, nu lijkt het er meer op dat ze de Russische greep op de oostelijke gebieden willen consolideren. Ook in Moskou is het dus mogelijk niet zo duidelijk wat de einddoelen nu precies zijn.

Toch blijf ik erbij dat er altijd geprobeerd moet worden terug te keren naar de onderhandelingstafel, en dat je wellicht een oplossing kan vinden in het verlengde van het Minsk II-akkoord van 2015, waar een staakt-het-vuren tussen Oekraïne en de Russisch gezinde en door Rusland gesteunde gevechtsgroepen in het oosten van Oekraïne werd afgesproken. Er wordt nogal eens vergeten dat er voor februari 2022 ook al Russisch gezinde en door Rusland gesteunde groepen vochten in het oosten van Oekraïne. Maar toen was er vanuit het Westen nog niet zo’n sterke drang om Poetin voor het blok te zetten.”