Het Metro-panel over de stelling: ‘Krimp van Schiphol is een goed idee’

‘Het is onze verantwoordelijkheid om de route richting krimp te gaan bewandelen’

Ties Joosten

Klimaatjournalist bij Follow the Money en schrijver De blauwe fabel: waarom we de KLM al een eeuw lang tegen elke prijs in de lucht houden

„Krimp van Schiphol is onvermijdelijk zou ik zeggen, daar moet Schiphol zich dan ook op gaan voorbereiden. De reden daarvoor is heel simpel: we leven in een wereld die opwarmt. We weten dat we fors minder CO₂ moeten uitstoten om daarmee te stoppen. Als we niet fors en snel ingrijpen, liggen er potentieel heel erg rampzalige gebeurtenissen voor ons.

Heel veel andere sectoren hebben het geluk dat er bepaalde technologische innovatie mogelijk is die een rol kan spelen in de reductie van CO₂-uitstoot. Maar bij vliegen weten we dat het niet met technologische innovatie alleen gaat worden opgelost. We weten dat vliegtuigen die nu gekocht worden op kerosine vliegen en twintig, dertig jaar moeten blijven vliegen om de investering terug te verdienen. En daarna zullen er nog steeds nauwelijks vliegtuigen op de markt zijn die vliegen op elektriciteit, waterstof of een andere duurzame brandstof. Er is binnen de luchtvaart wel innovatie mogelijk, en dat moet ook zeker gebeuren. Maar dat zal niet voldoende zijn om op de huidige schaal door te gaan met de luchtvaart, laat staan om te groeien.

Je komt er dus op uit dat de luchtvaart zal moeten krimpen. Dan staat Nederland aan de lat, want wij hebben als klein landje meer dan een eeuw lang met heel veel overheidsgeld en fiscale, juridische en fysieke ruimte een enorme luchtvaartsector opgebouwd. Dan is het ook onze verantwoordelijkheid om de route richting krimp te gaan bewandelen.”

‘Economische bijdrage van Schiphol wordt overdreven’

„De economische bijdrage van Schiphol als geheel wordt overdreven. De luchtvaart zelf levert sowieso weinig op, omdat de sector met flinterdunne marges werkt. De secundaire economische effecten van Schiphol worden in een heleboel rapporten overdreven. Dat wil niet zeggen dat er geen secundaire economische effecten zijn: er zijn zeker bedrijven en mensen afhankelijk van Schiphol. Ook daarom vind ik het onverstandig om niet nu al na te denken over een krimpscenario van Schiphol, bijvoorbeeld over hoe je mensen naar ander werk gaat begeleiden en hoe je bedrijven minder afhankelijk maakt van Schiphol.”

‘Voor de Nederlandse economie maakt krimp van Schiphol niet zo gek veel uit’

Walter Manshanden

Expert stedelijke economie

„Op basis van onderzoek naar wat de bijdrage van de luchtvaart is aan de maatschappelijke welvaart, kom je er op uit dat de krimp van de luchtvaart en dus van Schiphol inderdaad een goed idee is.

Als je kijkt naar wat Nederlandse reizigers zouden verliezen als transferpassagiers geen tussenlanding op Schiphol zouden maken, dan weegt dat niet op tegen de beperking van de geluidsoverlast, extra ruimte en de verlaging van de hoeveelheid fijnstof en stikstof waarmee je te maken zou krijgen met een krimp van Schiphol. Juist in Nederland bedient de luchtvaart hoofdzakelijk een internationale markt. Denk aan Polen of Chinezen die graag naar Canada of de Verenigde Staten willen en die een overstap maken op Schiphol. Van al die passagiers op Schiphol profiteren Nederlanders niet echt, maar vooral passagiers van buiten ons land.

Voor de Nederlandse economie maakt krimp van Schiphol niet zo gek veel uit. Het is fijn dat Nederlanders door de grote hoeveelheid bestemmingen veel keuze hebben, maar daar kunnen passagiers ook op een andere manier terecht komen. Schiphol heeft veel vliegbewegingen en verwerkt veel passagiers, maar vergeleken met Frankfurt, Parijs en Londen heeft Nederland geen groot internationaal zakencentrum en een veel kleinere thuismarkt. Nederlanders zijn de laatste jaren gewend geraakt om vaak en goedkoop te vliegen voor vakanties, ik vind dat daar veel meer betaald voor zou moeten worden. Maar ook dan geldt: Schiphol kan voor het volume uit 2019 niet draaien op de kleine Nederlandse thuismarkt alleen.”

‘De economie zal zich aanpassen’

„KLM heeft een zogenaamd hub-and-spoke businessmodel en Schiphol faciliteert dat: zij halen samen bewust veel reizigers tegen lage kosten uit Europa naar de luchthaven toe, die daar vervolgens overstappen op vluchten naar andere continenten. Maar dat model gaat tegen de markt in. Het rendeert uiteindelijk niet. Daarmee bedoel ik dat als Schiphol stopt met vliegen op een groot aantal relatief kleinere bestemmingen, geen enkele luchtvaartmaatschappij dat model  zou overnemen, want daar is geen markt voor. De KLM zegt wel: we hebben een keertje winst gemaakt, maar afgezet tegen het geïnvesteerd vermogen is dat veel te weinig.

Schiphol zei vaak dat de hele Nederlandse economie afhangt van het grote aantal  internationale bestemmingen die er zijn. Maar dat is niet zo. Schiphol is niet meer dan een functie van de economie: als het economisch goed gaat, boeken mensen in januari hun vliegvakanties voor de zomer. Het is ook niet zo dat buitenlandse toeristen naar Nederland komen omdat Schiphol er ligt. Zij komen omdat ze graag naar het Rijksmuseum, het Van Gogh-museum of een congres gaan. Die vraag blijft. Uit onderzoek weten we dat als een stad zijn hub-functie kwijtraakt, zoals zou gebeuren bij een krimp van Schiphol, de nadelige economische effecten na uiterlijk vijf jaar uitgewerkt zijn. De economie zal zich dus aanpassen.”

‘Ga die tickets duurder maken’

Henry Steenbergen

Directeur transport en mobiliteit bij de Rabobank

„Volledige sluiting van Schiphol is geen optie, maar krimp is onvermijdelijk. Fit for 55 – het Europese plan om de uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 met 55 procent te verminderen – wordt heel moeilijk om te halen en dat besef lijkt nog niet echt ingedaald te zijn. Van de negen miljoen auto’s in Nederland zijn er nog maar 300.000 geëlektrificeerd, van de 600.000 busjes zijn dat er zo’n 15.000 en van de 150.000 vrachtwagens slechts een paar honderd. Dat wordt al een lastige klus. Dan heb ik het alleen nog maar over rijdend materieel. Als we ook nog eens onze CO₂-doelstellingen moeten halen op scheep- en luchtvaart, waarvoor nog helemaal geen duurzame brandstoffen en technieken beschikbaar zijn, dan wordt de uitdaging nog groter. Dit leidt dat tot de conclusie dat we veel minder moeten gaan vliegen.

Ik denk niet dat krimp van Schiphol het doel moet zijn, dat is meer een gevolg. Met een volledige sluiting van Schiphol zou je ook niets opschieten, want dan zou iedereen via Rotterdam, Lelystad, Eelde, Eindhoven, België of Duitsland vliegen. Je moet terug naar het hoofddoel, en dat is verduurzaming. Dan moet je zorgen dat de algehele vraag naar vliegen afneemt en dat bereik je niet door de boel dicht te gooien aan de achterkant, maar door aan de voorkant te zeggen: ik ga die tickets duurder maken.”

‘Bij een groot deel van de Nederlanders is ruimte voor luxe en daar willen zij zo lang mogelijk mee doorgaan’

„Dat lijkt er nu ook aan te komen, met CO₂-beprijzing en dergelijken. Naarmate we dichter bij 2030 komen, denk ik dat de maatregelen alleen maar zwaarder worden. We moeten ons beseffen dat we de laatste tien, vijftien jaar enorm gewend zijn geraakt aan vliegen. Waar jongeren vroeger naar Terschelling gingen na hun eindexamen, vliegen ze nu naar Albufeira. Die levensstijl hebben we onszelf aangemeten en dat is nu niet meer houdbaar.

In Nederland zijn we zo rijk geworden dat we zelfs met de enorme stijging van de benzineprijs gewoon blijven autorijden en dat de rijen op Schiphol alleen maar langer lijken te worden terwijl de prijzen stijgen. Bij een groot deel van de Nederlanders is ruimte voor luxe en daar willen zij zo lang mogelijk mee doorgaan. Het probleem is dat er weinig onderzoek is naar de prijselasticiteit van vliegverkeer, maar ik verwacht dat je substantieel moet ingrijpen in de ticketprijzen wil je impact hebben.

Een volledige sluiting van Schiphol zou overigens een enorme impact hebben, maar een geleidelijk krimp is nog wel te overzien. Vooral in de huidige krappe arbeidsmarkt zul je zien dat er snel iets gevonden zal worden voor de mensen die door de krimp van Schiphol op straat zouden komen te staan.”