Het Metro-panel over de stelling: ‘Jan Modaal moet straks echt op de kleintjes letten’

'Jan Modaal naar de camping in plaats van Caraïbisch Gebied '

Joop Schippers

Arbeidseconoom

„Het modale inkomen is het meest voorkomende inkomen in het land. Dat was in Nederland in 2021 36.500 euro, inclusief vakantiegeld. Daarmee is het geen topinkomen, maar zeker ook niet het minimum. Het zijn vooral de mensen die (ruim) onder dat modale inkomen zitten die als eerste de gevolgen van steeds hogere prijzen voelen.

Naarmate die prijsstijgingen verder doorgaan, raken ook mensen die boven het minimum zitten in de knel. Jan(tien) Modaal hield voor de prijsstijgingen misschien nog wel wat van zijn of haar inkomen over en kon mogelijk elke maand nog wat opzij leggen, maar dat wordt ook met dit inkomen steeds lastiger. Dus gaat hij doen wat de minima al lang deden: letten op koopjes, een nieuwe aankoop toch nog maar even uitstellen en ook dit jaar misschien toch maar naar de camping in plaats van een dure reis naar het Caraïbisch gebied. Per saldo is Jan Modaal nog wel aanzienlijk beter af dan de minima die het met aanbiedingen al lang niet meer redden en steeds vaker hun toevlucht tot de voedselbank moeten nemen.”

‘Centen in plaats van procenten’

„Goede maatregelen om de lage inkomens tegemoet te komen, zijn dun gezaaid. Vaak profiteren ook of zelfs vooral de hogere inkomens. Zoals bij de lagere brandstofaccijns: daar heb je niets aan als je met de fiets of de tram naar je werk gaat. Ook morrelen aan de inkomsten- of vermogensbelasting helpt niet. Dat zijn belastingen waar lage inkomens maar weinig aan bijdragen.

Omdat mensen met een laag inkomen een groot deel van dat inkomen aan eerste levensbehoeften uitgeven, hebben zij wel baat bij een lagere btw op bijvoorbeeld brood, melk, pasta, fruit en aardappelen. Toegegeven, ook hogere inkomens kopen die producten, maar zij geven een groter deel van hun inkomen uit aan luxeproducten die onder een hoger btw-tarief vallen. Dus profiteren zij verhoudingsgewijs minder van zo’n btw-verlaging op eerste levensbehoeften. Natuurlijk zou iedereen gebaat zijn bij hogere lonen (waar eerder ook minister-president Mark Rutte al toe opriep), maar die loonsverhoging zou dan wel in „centen in plaats van procenten” – een vakbondsleus uit de jaren zeventig – moeten zijn, anders profiteren opnieuw de hogere inkomens.”

'We zien een groeiende grote groep die niet rondkomt'

Gabriëlla Bettonville

Strategisch adviseur bij het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud)

„Vele Jan Modalen moeten nu al op de kleintjes letten. Bijna iedereen heeft te maken met een koopkrachtdaling. Dat is pittig voor iedereen. Hoe hoger het inkomen, hoe meer je kunt schuiven. Afhankelijk van de situatie, bijvoorbeeld een groot gezin, dure huurwoning of andere hoge uitgaven, zullen modale inkomens dit zeker voelen. Zeker de mensen bij wie de energierekening drie keer zo hoog is dan voorheen. En de duurdere boodschappen duurder worden. Dat zal zeker voor gezinnen met modale inkomens pittig zijn.

We zien dat men verschillende strategieën toepast om de boel te temperen. Eentje daarvan is het inleveren op de spaarrekening, als je die tenminste al hebt. De ander probeert alles net iets goedkoper te doen, door bijvoorbeeld in de supermarkt te kiezen voor het huismerk. Maar of dat genoeg is, is de vraag. Een andere aanpak is om bepaalde producten niet meer te kopen of de vaste supermarkt in te ruilen voor een goedkopere. Of men kiest ervoor om bepaalde dingen te laten. Bijvoorbeeld geen vakantie of het wegdoen van de auto.

Maar wij voorzien wel problemen, want veel mensen kwamen vorig jaar al moeilijk rond. Wij zien op papier een groeiende grote groep die niet rondkomt. De vraag is hoe zij dit gaan oplossen. Lage inkomens kunnen bij gemeenten nog tegemoetkomingen krijgen, maar hogere, modale inkomens, hebben het zwaar.”

‘Mensen willen echt betalen’

„Het kabinet heeft al best wat plannen geregeld en aangekondigd. En het is zaak dat ze kijken hoe ze ervoor zorgen dat de koopkracht niet nog meer naar beneden gaat. Iedereen die in geldproblemen komt, kost de maatschappij geld. Je wilt als maatschappij zo min mogelijk financiële problemen. Het is bijvoorbeeld nu belangrijk dat inkomens op peil blijven, en nog liever omhoog gaan. Dan is het verhogen van de inkomstenbelasting niet handig.

Het Nibud raadt een aantal dingen aan om de schade te beperken. Kies voor een begroting waarbij je alle inkomsten en uitgaven op een rij zet. Het is belangrijk om de vaste lasten en de boodschappen goed te begroten en te budgetteren, door bijvoorbeeld met een vast bedrag naar de supermarkt te gaan. Ook is het raadzaam om te kijken of je gebruik maakt van beschikbare potjes. Soms zijn er toeslagen waar je recht op hebt. Kun je een rekening niet betalen? Meld het dan op tijd bij een organisatie of bedrijf waar je achterloopt. Vraag of ze willen meedenken of dat je bijvoorbeeld na het ontvangen van je vakantiegeld toch de rekening betaalt. Mensen willen echt wel betalen. Het is geen onwil, maar onkunde. Een beetje mildheid is daarbij wel gewenst.” 

'We moeten eventjes door de zure appel heen'

Steven Brakman

Hoogleraar internationale economie

„Maak je niet al te ongerust. Ik denk dat het goed is om naar de langere termijn te kijken. Er is nu een piek wat betreft de inflatie, maar het kabinet gaat dat compenseren. Ik verwacht dat er maatregelen komen met betrekking tot de belasting en salarissen. De belasting op inkomen gaat omlaag en de belasting op vermogen omhoog. Dat compenseert de inflatie en je houdt meer over van wat je verdient. De inflatie tikt dan minder aan.

Maar ik denk ook dat de inflatie hoger blijft dan dat we historisch gewend zijn. We komen uit een periode van amper inflatie en lage rente. Die tijd is voorbij. Ook spelen vergrijzing en een tekort op de arbeidsmarkt een rol. Dat drijft de lonen omhoog. Als de lonen omhoog gaan, verhogen de werkgevers ook hun prijzen, en dan moeten de lonen weer omhoog, etc. Dat is de loon-prijsspiraal. Daarnaast ontkomen we niet aan het feit dat we meer gaan betalen voor energie. Jan modaal moet rekening houden met hogere prijzen.

Aangezien het kabinet de inflatie compenseert met een verandering in belasting; minder belasting op inkomen en meer op vermogen, heeft dit op de lange termijn gunstige effecten. De beruchte loon-prijsspiraal kan voorkomen worden. Bedenk ook dat een gezonde economie een inflatie heeft van 2 à 3 procent. Dat geeft dynamiek in de samenleving. Nu is er een tijdelijke piek door onder meer de situatie in Oekraïne. Door de huidige situatie vreest de Economisch Centrale Bank (ECB) voor nog meer inflatie en zullen zij de rente verhogen tot normale niveaus. Het lenen van geld wordt dan duurder en dat is op dit moment gunstig. Zo voorkomen we dat geleend geld onbeperkt in huizen en aandelen wordt gestopt. De situatie normaliseert en dan is er een prijsdaling op de huizenmarkt te verwachten. Ook dit is een normalisatie.”

‘Dit jaar is een duur jaar’

„Daarbij is het verstandig om bijvoorbeeld de jubelton af te schaffen, oftewel de belastingvrije schenking van ouders aan kinderen voor een huis. Dat heeft alleen maar de huizenprijzen doen stijgen en dat creëert bovendien ongelijkheid, het is een zinloos systeem. Het huizenaanbod verandert er niet door. Ik denk dat de situatie rond de huizenmarkt over twee jaar er beter uitziet. De inflatiepiek verdwijnt en de inflatie blijft op een normaler niveau. De rentes gaan omhoog, de jubelton verdwijnt en de huizenmarkt wordt weer gestabiliseerd.

Maar nu mag Jan Modaal het iets zuiniger aandoen. De inflatiepiek is een realiteit. Het kabinet neemt weliswaar maatregelen om de piek iets dragelijker te maken, zoals het verlagen van de energiebelasting, en op termijn belastingmaatregelen, maar dit jaar is een duur jaar. Maar maak je niet al te veel zorgen over de lange termijn. Ook het kopen van een huis komt goed. Nu moeten we eventjes door de zure appel heen bijten, met een beetje hulp van het kabinet. Maar ik verwacht volgend jaar weer normalere omstandigheden. Tenzij we plots opnieuw worden overvallen door een pandemie of andere extreme gebeurtenissen. Dat verandert natuurlijk de zaak.”