Metro-stelling: ‘Nederland gaat Angela Merkel nog missen’

‘Merkel heeft een enorme uitstraling gehad op de internationale politiek’

Liza Mügge

Universitair hoofddocent politicologie, UvA (specialiteit diversiteit)

„Ik denk zeker dat Nederland Merkel gaat missen. Ze heeft een enorme uitstraling gehad op de internationale politiek. Heel beeldend was ze vaak zichtbaar op foto’s met andere regeringsleiders, als enige vrouw in een zee van donkerblauwe pakken. Voor de representatie van vrouwen in de politiek is het belangrijk dat de krachtigste leider van Europa een vrouw was. Maar het is tegelijkertijd een herinnering dat gendergelijkheid in de politiek geen gegeven is, en ook weer snel kan wegzakken.

Als we bijvoorbeeld kijken naar het aandeel van vrouwen in de Duitse Bondsdag, dan is dat nu 34 procent. De vorige periode was dat 31 procent. Dat is allebei veel te laag. Gendergelijkheid in de politiek moet veel dieper gaan. Het is belangrijk dat er ook vrouwen op topposities zitten, als minister bijvoorbeeld.

Wat we ontzettend aan Merkel gaan missen is de rust die ze uitstraalt, en haar inhoudelijkheid. Ik woonde vorig jaar een tijd in Berlijn en heb haar meegemaakt tijdens de coronacrisis. Dat was zo’n groot verschil met hoe we in Nederland worden aangesproken door Rutte en De Jonge. Merkel is wetenschapper en weet waar ze het over heeft, daardoor heb je vertrouwen in haar. Ze denkt goed na over haar beleid en daarom is het niet de ene keer dit, de andere keer dat. Ze is niet joviaal, maar heeft een verfijnd gevoel voor humor, zonder dat het er dik bovenop ligt.

Merkel laat over het algemeen ook weinig emotie zien. In een toespraak rond Kerst vorig jaar, toen de coronamaatregelen weer werden aangescherpt, zei ze: ik zie het weer drukker worden bij de glühweinstalletjes, maar dat kan echt niet, het spijt me. Haar stem sloeg over toen ze dat zei. Dat moment had enorme impact omdat er niet zo vaak emoties aan haar af te lezen zijn. Een grotere tegenstelling met Rutte kun je niet hebben, die altijd enorm joviaal is.”

‘Traditionele stereotypen zitten nog altijd diepgeworteld’

„Gedurende haar politieke loopbaan heeft Merkel veel seksisme over zich heen gekregen. Toen ze begin jaren negentig als minister van Gezinszaken aantrad, was te horen dat ze daarvoor niet geschikt zou zijn omdat ze zelf geen kinderen heeft. De leider van de Groenen en de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Annalena Baerbock, kreeg er ook mee te maken. Toen ze nog in de race was om Bondskanselier te worden, werd gezegd: Baerbock heeft twee kleine kinderen, dus hoe kan zij in godsnaam deze functie vervullen? Ze voelde zich daarom geroepen om te zeggen dat als ze verkozen zou worden, haar man minder zou gaan werken en voor de kinderen zou gaan zorgen. Aan dit soort dingen zie je hoe diepgeworteld traditionele stereotypen nog altijd zitten.”

‘Onder Merkels leiding is Duitsland een stabiele factor in de Europese en internationale politiek geworden’

Duco Hellema

Emeritus hoogleraar geschiedenis internationale betrekkingen Universiteit Utrecht

„Ik kan me goed in de stelling vinden. Onder Merkels leiding is Duitsland een stabiele factor in de Europese en internationale politiek geworden. Merkel is iemand die altijd behoedzaam en rustig zocht naar werkbare meerderheden, vooral binnen de Europese Unie. Dat we daar met een zekere weemoed naar zullen terugkijken, begrijp ik wel, al wil dat niet zeggen dat alles ineens helemaal anders gaat worden.

Als je kritiek zou willen uiten op Merkels beleid, dan kom je denk ik uit op een aantal specifieke ambities die de nieuwe Duitse regering onder Scholz heeft uitgesproken. De nieuwe regering wil in het binnenland flink investeren in de publieke sector, streven naar modernisering en verduurzaming van de Duitse economie. Daar had Merkel meer aan kunnen doen. Als je kijkt naar de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Annalena Baerbock, dan zie je dat zij meer nadruk legt op het versterken van Europa. Ook zullen mensenrechten centraal komen te staan, en zal Duitsland landen als Rusland en China mogelijk fermer gaan confronteren. Dat is althans de bedoeling.”

‘Den Haag zou weleens met wat meer zorgen naar Berlijn kunnen gaan kijken’

„Als Duitsland inderdaad een meer ambitieuze rol wil gaan spelen in de internationale politiek en de Europese Unie, dan zou Den Haag weleens met wat meer zorgen naar Berlijn kunnen gaan kijken. Merkels Europese aanpak van de coronapandemie, en haar bereidheid tot het optuigen van omvangrijke gemeenschappelijke steunmaatregelen, leidde al tot Haags ongemak. Duitsland was tijdens de eurocrisis nog een zakelijke hardliner in zijn benadering van de Zuid-Europese landen. Maar Merkels aanpak van de coronapandemie was heel anders. En dat botste al met Rutte.

Het is even afwachten of Duitsland inderdaad een meer Europese koers gaat varen en sterker zal gaan hameren op democratie en mensenrechten. Verwijzen naar dat soort waarden is makkelijk en de realiteit is vaak minder mooi. Maar het is de vraag wat het betekent als Duitsland het echt harder gaat spelen richting China, Rusland, en wellicht ook Hongarije en Polen. Duitsland heeft onder Merkel ook regelmatig kritiek tegenover dit soort landen geuit, maar probeerde de dialoog altijd voort te zetten. Zo haalde Merkel vaak weer druk van de ketel, en dat heeft haar leiderschap wel gekenmerkt. Iemand met een dergelijk gezag en statuur zullen we zeker nog missen.”

‘Nederland zal meer invloed in Berlijn zelf moeten zoeken’

Hanco Jürgens

Duitslandexpert van het Duitsland Instituut Amsterdam

„Ik ben het grotendeels met de stelling eens. De partij van Merkel, de CDU, heeft altijd oog gehad voor de kleine landen. De coalities die Merkel had, altijd maar met één andere partij, gaven haar bovendien redelijk veel bewegingsvrijheid om te onderhandelen in de Europese Raad. Daarom ook heeft Nederland in de periode onder Merkel redelijk wat invloed gehad op het EU-beleid. Met de nieuwe bondskanselier Olaf Scholz is het nog maar de vraag hoe het gaat lopen. Hij werkt met een driepartijenkabinet en dus zal de Duitse stem in Europa veel meer in Berlijn uitonderhandeld worden. Nederland zal dus meer invloed in Berlijn zelf moeten zoeken, willen we enige invloed houden op het besluitvormingsproces.

Nederland is het land waarin het positiefst over Merkel wordt gedacht, wijzen de enquêtes uit. Dat is een heel interessant gegeven, dat er ook te maken mee heeft dat Merkel een vrouw is. Ook interessant aan haar achtergrond is dat ze domineesdochter en natuurwetenschapper is. Bij de CDU zitten toch vooral mannen uit het katholieke Rijnland, maar Merkel is in alles anders. Dat zorgt voor grote sympathie voor haar uit Nederland. Het helpt ook dat ze echt voor haar ideeën staat. Vanuit Nederland wordt niet altijd even goed ingezien dat Merkel eigenlijk een vertegenwoordiger is van het conservatieve christendemocratische Duitsland. Zelfs D66, dat een heel andere politieke signatuur heeft, is erg op haar gesteld.”

‘Denk dat Nederland het moeilijk kan krijgen onder het nieuwe Duitse kabinet’

„Ik denk dat Nederland het moeilijk kan krijgen onder het nieuwe Duitse kabinet. We zien in het regeerakkoord bijvoorbeeld dat de coalitiepartijen een einde willen maken aan belastingparadijzen. Dat terwijl Nederland het grote bedrijven juist liever makkelijk maakt. Ook wil de nieuwe Duitse regering aansturen op een nieuw Europees verdrag. Dat is iets waar Nederland niet op zit te wachten, denk ik.

Andere experts hoor ik wel zeggen dat Europa met een machtsvacuüm komt te zitten als Merkel weg is. Daar geloof ik niet zo in. Scholz, die eerder minister van Financiën was, kent het klappen van de zweep erg goed. Hij zal ook willen voorkomen dat er bij de eerste de beste crisis wordt gezegd: ach, hadden we Merkel nog maar, die had het meteen opgelost. Scholz zal dus meteen het initiatief naar zich toetrekken.”