Metro-stelling: ‘Black Friday is een gedrocht’

‘Black Friday is geen gedrocht, maar je moet er wel verantwoord gebruik van maken’

José Bloemer

Hoogleraar bedrijfskunde Radboud Universiteit Nijmegen

„De oorspronkelijke gedachte van marketing is het vervullen van de wensen en verlangens van consumenten. Ik denk dat dat een te beperkte benadering is, en dat het er nu veel meer om draait dat je vanuit marketing je maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt: hoe kan ik de verlangens en wensen van consumenten tegemoet komen zonder daarbij het algemeen belang van de maatschappij – en dan denk ik vooral in termen van duurzaamheid – te veronachtzamen?

Als consumenten, retailers en producenten op een dag als Black Friday hun verantwoordelijkheid niet zouden nemen, dan zou het belang van de maatschappij in het gedrang kunnen komen. Als het erom gaat zoveel mogelijk producten over de toonbank te schuiven voor een zo laag mogelijke prijs, dan is Black Friday een gedrocht. Maar als consumenten, retailers en producenten hun verantwoordelijkheid nemen is Black Friday geen gedrocht, en is de dag soms zelfs een zegen voor consumenten met een kleine portemonnee.”

‘Bedenk of je het product echt nodig hebt’

„Consumenten kunnen hun verantwoordelijkheid nemen door niet alleen op die lage prijs af te gaan, en zich te bedenken of ze het product echt nodig hebben. Soms is dat zo. Als je koelkast kapot gaat, dan heb je een nieuwe nodig. Maar als het om een nieuwe jurk of jas gaat, dan ligt dat vaak wat genuanceerder. In dat geval kun je je afvragen: wil ik het product wel tegen de laagste prijs kopen? Van die producten weet je dat de katoen niet duurzaam is geproduceerd, er misschien kinderarbeid in het spel is en de distributie onnodige vervuiling met zich mee brengt. Consumenten kunnen dan beter kiezen voor een product dat veel duurzamer is en dat ook met korting wordt aangeboden, maar toch wel wat duurder is dan het product dat op Black Friday voor de absolute bodemprijs weg mag.

Retailers kunnen ervoor zorgen dat ze verantwoord inkopen. Zo zie je op Bol.com steeds vaker aangegeven of een product duurzaam is of niet. Producten moeten ook verantwoordelijkheid nemen in de zin dat ze duurzame grondstoffen moeten gebruiken en op een duurzame manier moeten produceren.

Al met al zou ik dus zeggen: Black Friday is geen gedrocht, maar je moet er wel verantwoord gebruik van maken. Dat kan lastig zijn, want het graaien in manden op Black Friday werkt aanstekelijk en is bij wijze van spreken net zo besmettelijk als het coronavirus.”

‘Black Friday zet de lelijkste kant van de consumptiemaatschappij in het zonnetje’

Peter van Dam

Historicus

„Natuurlijk is Black Friday een gedrocht. De dag zet de lelijkste kant van de consumptiemaatschappij in het zonnetje. We zijn er allemaal aan gewend geraakt om als consument zoveel mogelijk te kopen en altijd te kijken naar waar de prijs het laagst is. Dat is al ruim een eeuw aan de gang: we gingen steeds meer verdienen en producten werden steeds goedkoper. Op Black Friday doen we wat extremer wat we op de andere dagen van het jaar ook doen.

Ik ben dus een beetje voorzichtig om onze koopzucht alleen aan fenomenen als Black Friday op te hangen, helemaal omdat we dan naar een Amerikaans gebruik verwijzen. Als het om consumptie gaat, is het in West-Europa haast een eerbiedwaardige traditie om op alles te schelden dat uit de Verenigde Staten komt. Alsof de consumptiedrift daar nog allemaal stukken erger is dan wij gewend zijn in Europa. Toen ongeveer een eeuw geleden de Amerikaanse massaproducten op de markt kwamen, werd ook vaak met het vingertje naar de Verenigde Staten gewezen, rondom Ford en Coca Cola bijvoorbeeld. Dat soort producten worden er altijd uitgepikt als een soort symbolen van een ongezonde consumptiemaatschappij.”

‘Nederlandse instelling om niet voorbij de prijs te kijken’

„Net zo goed als in de Verenigde Staten is de consumptiemaatschappij diepgeworteld in Europa. Black Friday mag dan uit Amerika zijn overgewaaid, het sluit prima aan op onze koopgewoontes in deze tijd van het jaar. Sinds jaar en dag vallen rond deze tijd ook altijd de speelgoedcatalogi voor Sinterklaas door de bus en slaan we onze cadeaus in. Black Friday past ook helemaal bij de Nederlandse instelling om niet voorbij de prijs te kijken: zoveel mogelijk willen kopen voor een zo laag mogelijke prijs. We denken er liever niet over na dat anderen of de planeet ervoor betalen als wij iets onder de kostprijs kopen.”

‘Dat iets goedkoop is wil niet zeggen dat het weinig kost’

Marieke Eyskoot

Duurzaamheidsexpert

„Ik ben het met de stelling eens en zou Black Friday graag willen afschaffen. De dag veroorzaakt allerlei problemen. Dat iets goedkoop is wil niet zeggen dat het weinig kost. Het betekent dat iets of iemand anders dan jij de prijs betaalt. De vraag is dus: wie betaalt voor Black Friday? Dat zijn de arbeiders die al die spullen maken en de aarde waar de grondstoffen vandaan komen.

Black Friday stimuleert de productie van goedkope wegwerpproducten die niet lang meegaan. Als je producten kiest die snel stuk gaan, moet je vaak iets nieuws kopen. Dat is een cirkel die zichzelf in stand houdt. We denken goedkoop uit te zijn, maar we zijn eigenlijk gehersenspoeld om op de korte termijn te denken. Tel al die aanbiedingen bij elkaar op, en je hebt juist meer uitgegeven. Als je meer naar de lange termijn kijkt, dan zou je juist dingen kopen van goede kwaliteit. Neem een kledingstuk ter waarde van tien euro, dat je misschien drie keer kunt dragen: dat kost 3,33 euro per keer dat je het kledingstuk draagt. Als je iets van vijftig euro koopt en je het ook vijftig keer kunt dragen, betaal je een euro per keer.

Ook stimuleert Black Friday dat we niet meer de echte prijs van producten willen betalen. We wachten wel tot de sale. Maar dan is er dus nooit genoeg geld voor de lonen of de grondstoffen. De lage prijzen betekenen ook dat we vaak meer kopen dan we nodig hebben, terwijl  spullen bovenaan staat op de lijst van wat de meest negatieve impact heeft op de aarde. Zoveel mogelijk kopen voor een laag mogelijke prijs is voor niets of niemand goed. Niet voor de mensen die het maken, niet voor het milieu, en ook voor onszelf niet. Het creëert namelijk een gevoel dat je altijd meer nodig hebt.”

‘Onze goedkope levensstijl wordt gesponsord door mensen die het veel minder hebben dan wij’

„Onze goedkope levensstijl wordt gesponsord door mensen die het veel minder hebben dan wij en door onze aardbol, die heel kwetsbaar is. Het betalen van een loon waarvan de arbeiders daadwerkelijk kunnen leven en het opruimen van de vervuiling en CO²-uitstoot die de productie van al onze koopjes veroorzaakt zit niet berekend in de prijs die wij in de winkel betalen. Dat is dus fake-goedkoop, want eigenlijk zijn de kosten heel hoog, namelijk een vluchtelingen- en klimaatcrisis.

Het is belangrijk om te herkennen dat je jezelf ook kunt verzetten tegen deze koopdrift. Vraag jezelf af of je echt blij wordt van een bepaalde aankoop. Heb ik het wel nodig? Bespaar ik echt zoveel geld, of word ik hier genept? Zou ik het ook kopen als het niet in de sale was? Ga liever voor dingen die je kunt gebruiken, je echt graag wil hebben en waar je lang mee kunt doen.”