Anne Kersten en Ista van Galen Openbaar vervoer 14 okt 2019, 16:39

Leestijd: 5 minuten

Het is feest: station Amsterdam Centraal bestaat 130 jaar

Het is dinsdag precies 130 jaar geleden dat station Amsterdam Centraal haar deuren opende. Een blik op het ontwerp van het bijzondere gebouw.

Met ruim de 190.000 reizigers die zich per dag over de 11 perronsporen haasten is Amsterdam Centraal het op één na drukste station van Nederland. Utrecht Centraal staat op nummer één. „Het is mooi monumentaal station, met alle gemakken van nu”, zegt Carola Belderbos. De woordvoerder van NS kan niets anders dan lovend zijn over de plek waar ze zelf al dertig jaar werkt. „Amsterdam Centraal is een goed voorbeeld van hoe een heel oud monument mee ontwikkelt naar de moderne tijd.”

Onze hoofdstad is dé plek waar het treinverkeer in Nederland begon, namelijk al in 1839 met de eerste trein tussen Haarlem en Amsterdam. Pas vijftig jaar later stond er ook een station. “Eerst stonden er oude houten gebouwen aan de rand van de stad, ter hoogte van de Westergasfabriek”, vertelt Belderbos. Het Centraal Station van Amsterdam is één van de oudste van Nederland.

Het huidige station is pas in de stad gebouwd toen het treinverkeer drukker begon te worden. Voor die tijd waren mensen nog huiverig voor de trein. „Iedereen vond het spannend en was argwanend naar die bakbeesten van een stroomlocomotieven. Mensen waren er zelfs bang voor”, lacht Belderbos. „Boeren waren bang dat de koeien zure melk zouden geven. Of dat hoofden door de druk van de trein zouden ontploffen.”

Architectuur van het Centraal Station

Station Amsterdam Centraal werd ontworpen door architect Cuypers, die hier in 1876 opdracht toe kreeg. Hij werd ondersteund door Van Gendt (ontwerper van het Concertgebouw), die zich voornamelijk ging bezighouden met de constructie van het station. En dit was niet niks: er waren zo’n 9.000 palen nodig om het een stevig fundament te geven. Het werd namelijk op het water gebouwd, als een kunstmatig aangelegd eiland in het IJ.

Volgens kunsthistoricus Bregtje Viergever heeft Cuypers het Centraal Station van Amsterdam ontworpen als een oer-Hollands gebouw. „Het is een 19de-eeuws gebouw, maar grijpt terug naar de stijl van Amsterdam in de vroege 17de eeuw. De bakstenen waarmee het is gebouwd, zijn van de Nederlandse klei onder onze voeten. Cuypers wilde er namelijk echt een Hollands gebouw van maken.”

Wat volgens Viergever vooral erg bijzonder -en ook typisch de stijl van Cuypers- is: het gebouw is overal uniek gedecoreerd en verveelt dus nooit. „Het gebouw is wel symmetrisch, want dat is rustig. Maar de iedere versiering refereert weer anders naar het gebouw en haar functie. Er wordt ook verwezen naar bijvoorbeeld de moderne tijd. Zo zie je engeltjes die elektriciteitsdraden spannen als je aan de linkerkant voor het station staat. Overal ontdek je wel weer andere grappige decoraties.” Deze versieringen zijn overigens niet van Nederlandse klei gemaakt, maar van natuursteen.

Het (volgens Viergever) allermooiste gedeelte van het station kunnen reizigers overigens niet zien. Dit is namelijk de zaal die fungeert als de kantine van het personeel dat op het station werkt. Maar ook de monumentale entreehal is zeer bijzonder om te zien. „Als je daar omhoogkijkt zie je dat alle reizigers daar symbolisch zijn afgebeeld.” Ook grappig om te weten: Cuypers heeft zichzelf ook ergens in de decoratie afgebeeld, namelijk in de koninklijke wachtkamer.

Oud en Nieuw

Voor een snelle hap of om tijd te overbruggen tijdens een gemiste overstap kun je tegenwoordig terecht bij de IJzijde, het moderne gedeelte van het station. Dit is het knooppunt van openbaar vervoer, winkels en eettentjes. Volgens Belderbos zorgt dit gedeelte voor een bijzondere mix tussen oud en nieuw. Met de combinatie van het historische gedeelte aan de centrumzijde en de moderne hal aan de IJzijde is het station volgens haar met de tijd meegegaan, terwijl het de oude aspecten heeft behouden.

„De IJzijde is de behoefte van de hedendaagse reiziger. Vroeger was dat niet nodig: dan gingen mensen zitten in de wachtkamer of namen ze een kopje koffie in de restauratie, en dan vertrokken ze met de trein. Tegenwoordig willen we zo efficiënt mogelijk met de tijd om kunnen gaan, en dat kan hier”, vertelt de NS-woordvoerder. „Hier komt oud en nieuw samen.”

Rijksmuseum vs Centraal Station

Het zal weinig mensen zijn ontgaan dat het Rijksmuseum en het Centraal Station van Amsterdam heel veel op elkaar lijken. Cuypers kreeg in 1876 namelijk tegelijkertijd de opdracht om het Rijksmuseum te ontwerpen. Viergever noemt dit dan ook het jubeljaar van de architect. „Hij heeft beide gebouwen ontworpen als stadspoorten van Amsterdam: in het Noorden dus het station en in het Zuiden het Rijksmuseum, waar je dwars doorheen loopt. Als architect kun je daar natuurlijk heel trots op zijn.”

Na de voltooiing van de ‘stadspoorten’ kreeg Cuypers overigens nooit meer een overheidsopdracht. Zijn gebouwen werden namelijk niet chique genoeg gevonden.

Veranderingen op ACS

Ondanks de harmonie tussen oud en nieuw, is er toch ook behoorlijk wat veranderd op Amsterdam Centraal. „Al is het maar omdat tussen Haarlem en Amsterdam tegenwoordig geen acht treinen per dag, maar eerder zestien treinen per uur rijden”, lacht de Belderbos. Het aantal reizigers op dat traject ligt nu op de twaalf miljoen per jaar. Ook de treinen zelf hebben een innovatie meegemaakt: zo ging het van stoom, naar diesel, naar elektrisch en rijden nu alle treinen op windenergie.

Zo’n groot station als dat van Amsterdam is natuurlijk eigenlijk nooit helemaal af. Momenteel wordt er nog gebouwd aan een trap waarmee reizigers een ‘droge’ overstap van de metro naar de trein kunnen maken.

Verjaardagsactiviteiten

De 130-jarige verjaardag van Amsterdam moet natuurlijk wel gevierd worden. Dat gebeurt dinsdag op het station. Dit kun je er doen:

1. Meld je aan voor een gratis rondleiding in de Koninklijke wachtkamer van het station.
2. Speel een persoonlijk verjaardagslied op de stationspiano. Als je deze deelt op Instagram met #amsterdamcs130 kun je twee 1e klas dagkaarten winnen.
3. Maak een unieke foto als aandenken tussen 14.00 uur en 19.00 uur bij Lil’Club in de Amstelpassage.
4. Bekijk het optreden van het NS Orkest tussen 18.30 en 20.15 uur in de monumentale hal.