Iris Hermans Openbaar vervoer 29 mei 2019, 07:00

Leestijd: 5 minuten

Op veel stations gratis kunst: ‘Beste plek ever’

Stations staan/hangen/zitten vol met gratis kunst, waar je vaak zo voorbij loopt. Alles is nu geïnventariseerd, zodat je je eigen kunstroute kunt uitstippelen.

Tijdtunnel

,,Oh nee, ik heb mijn treinreis gemist door jullie Tijdtunnel!” Het klinkt misschien als een ietwat surrealistische zin uit een scifi-filmscript, maar het is iets wat kunstenaarsduo Hertog Nadler (Chaja Hertog en Nir Nadler) regelmatig hoort, als reactie op het videokunstwerk dat ze samen met Ram Katzir maakten op station Zwolle. En je begrijpt helemaal waarom, als je oog in oog staat met de videowand van twee bij vijf meter waarop 24/7 een film wordt getoond, waarnaar je gewoon blijft kijken, zelfs als het treinfluitje je kortstondig uit de focus haalt.

Van de oude Romeinen tot een herder met een kudde schapen en marsmannetjes, maar ook een groep Joden op weg naar hun laatste bestemming… In de video zie je indringende stationstaferelen uit het verleden, heden en de toekomst van Zwolle, gespeeld door 500 figuranten uit de omgeving. Een productie die niet onderdoet voor ‘een grote Hollywood-productie’, maar dan in slechts vijf weken tijd en met weinig budget. Hoe het ze is gelukt, afgezien van hun tomeloze doorzettingsvermogen en hun rammend-hard-werken-instelling?

Dankzij de inzet van vele kleine bedrijven en instanties, zo mochten ze kostuums en props lenen van het Stedelijk Museum Zwolle, en de figuranten die het voor een appel en een ei, of een professionele portretfoto en een goede lunch, deden. ,,We zijn iedereen zo dankbaar, het was fantastisch om dit te mogen doen.”

Intens

De productie was zowel vrolijk en uitgelaten als emotioneel en intens, blikt het kunstenaarsduo dat niet alleen een grote liefde voor kunst, maar ook die voor elkaar deelt, terug. Vrolijk was het onder meer tijdens de opnames met de schapen, ,,die hebben alles onder gepist en gepoept”, lacht Chaja, ,,maar dat brengt geluk!” Heftig werd het tijdens de scène van de Joodse Zwollenaren die werden gedeporteerd, ,,de figuranten liepen met hun gele ster op de jas en al gebeurde er verder niets, het werd ineens doodstil.”

Dat hun kunstwerk op zo’n publieke plek als het station hangt, vinden ze ‘de beste plek ever’. ,,Het is ideaal om kunst te maken voor iedereen die er maar langsloopt. We zijn geen kunstenaars die hun werk op een sokkel en met een wijntje in de hand tonen, wij maken het toegankelijk voor iedereen.”

Voor alle reizigers

Haar eerste kunst-op-station-ervaring beleefde ze ‘lang geleden’, toen ze studeerde en vanaf haar ouderlijk huis naar Eindhoven reisde. ,,Prachtige glas-in-lood, al greep het me pas later, je neemt het heel snel voor lief als je er dagelijks langsloopt.” Precies een van de redenen waarom het boek Kunst op Nederlandse stationsis gemaakt, zodat je er even (of heel lang) stil bij kunt blijven staan, beaamt Evelien de Munck Mortier, kunstcommissielid van Bureau Spoorbouwmeester dat in opdracht van ProRail en NS de kunst heeft geïnventariseerd. En om je te verwonderen, gewoon op het station, zonder een museumkaartje te kopen, ,,deze collectie is voor alle reizigers, het museum van het spoor.”

Al vanaf de bouw van het eerste station wordt kunst gebruikt om mensen te verleiden met de trein te gaan, toentertijd een echte omschakeling met alle trekschuiten en koetsen met paarden. ,,Het is altijd de bedoeling van de makers geweest dat kunst zou bijdragen aan het reisplezier en om het wachten te veraangenamen.” Ze noemt de Sunny Cloud van John Körmeling die meerdere stations hangt als voorbeeld. ,,Het is toch veel leuker om af te spreken onder een vrolijk knipperende wolk dan een bordje met meetingpoint?”

‘Spannend’

Een echte ontdekkingstocht, omschrijft ze het afgelopen jaar waarin ze de ruim 330 werken inventariseerde. ,,Het was spannend om dit te onderzoeken, elk station heeft zo zijn eigen reden gehad om er kunst op te plaatsen of maken. Soms ten tijde van een verbouwing, soms ter ere van een viering, of herdenking. Of op initiatief van iemand die vond dat het station wel iets kon gebruiken.” Zoals op Assen, waar het jongste kunstwerk staat sinds Dierendag 2018: trouwe lobb

es Mannes, de grote houten hond die oplicht wanneer mensen (of de trein) voorbij komen en pluimpjes stoom ‘blaft’ als vriendelijk tegen hem wordt gesproken.

Het is overigens niet zo dat de kunst alleen op grote stations te vinden is, weet ze inmiddels. Ook op ministations is van alles te vinden. Zo staan in Loppersum twee bronzen reistassen op het (enige) perron en in Breukelen, op het eerste gezicht zo’n klein opstapstation, valt je mond open van verbazing als je de wachtkamer vol reliëf en met mozaïek op de vloer betreedt.

Zin

In Twello is ook een verrassend mooi werk, vervolgt de kunstliefhebber met een grote lach. Een jongetje op de rug van een bronzen kraai, als variant op Nils Holgerson, ,,als je dat beeld ziet, krijg je meteen zin om op reis te gaan.” Maar niet té ver, bedacht kunstenaar Herman Lamers, gek op een kwinkslag. ,,Vandaar dat hij koos voor de kraai die erom bekend staat in de buurt te blijven, want in de eigen omgeving is vaak ook genoeg te ontdekken. Met de trein bijvoorbeeld.” En met behulp van het boek en de website, zo promoot ze de geïnventariseerde collectie tot besluit, ,,je kunt zo helemaal je eigen kunstreis uitstippelen.”

In de winkel

Op initiatief van NS, ProRail en Bureau Spoorbouwmeester zijn ruim 330 kunstwerken in en rond de stations geïnventariseerd en beschreven. Al die kunstwerken, waaronder ook vele schenkingen,zijn natuurlijk het beste te bekijken op de stations, maar vanaf nu staan alle werken ook met een uitgebreide omschrijving op kunst-op-nederlandse-stations.nl. Daarnaast ligt vanaf woensdag 29 mei Kunst op Nederlandse stations in de boekwinkel. Maar kijken, kijken, niet meenemen: ,,Alles is nagelvast”, vertelt Mirjam Schokker, manager station Utrecht Centraal bij NS. ,,Daarmee willen we zeggen dat je het niet zomaar op kan pakken of van de muur kan halen en dat is natuurlijk ook bewust gedaan in het kader van veiligheid.”