Laurens Bluekens Metro-panel 6 dec 2023, 13:09

Leestijd: 8 minuten

Stelling: ‘Een kabinet zonder de PVV is ondenkbaar’

Meer dan twee weken na de grote verkiezingswinst van de PVV lijkt de verkenning behoorlijk vast te zitten. Het is de vraag welke andere opties er zijn als de PVV, VVD, NSC en BBB elkaar niet weten te vinden. Een anders samengesteld kabinet met Frans Timmermans of Dilan Yesilgöz als premier? Nieuwe verkiezingen? Een gedoogconstructie? Of toch iets anders? Reden voor de redactie om de stelling ‘Een kabinet zonder de PVV is ondenkbaar’ voor te leggen aan het Metro-panel.

Deze week nemen plaats in het panel hoogleraar Nederlandse geschiedenis gespecialiseerd in de politieke cultuur Henk te Velde, politicoloog Julia Wouters en historicus Maarten van Rossem.

De experts uit het Metro-panel:

‘Ondenkbaar is te sterk uitgedrukt’

Henk te Velde

Hoogleraar Nederlandse Geschiedenis, gespecialiseerd in de politieke cultuur

„Op het eerste gezicht zou ik zeggen dat het in de huidige situatie voor de hand ligt dat de PVV in het kabinet komt. Dat vinden alle partijen ook en in die zin lijkt het allemaal vrij helder. Maar ondenkbaar is te sterk uitgedrukt, want de gedachte die Wilders naar voren brengt – het volk heeft gesproken en hij moet gaan regeren – is te simpel. Het gaat er niet om wie de grootste partij is, maar dat we een kabinet krijgen dat op een meerderheid in de Tweede Kamer kan rekenen.”

Te Velde vervolgt:

„Als de PVV geen partners kan vinden voor een kabinet, kan ze wel de grootste partij zijn en met NSC de grootste winnaar zijn, maar heeft de PVV toch het nakijken. Daar zijn ook wel eerdere voorbeelden van. De PvdA won in 1977 ten opzichte van de voorgaande verkiezingen tien zetels – dat was voor die tijd heel veel – en ging er vanuit dat ze wel in de regering zou komen. De PvdA stelde ook hoge eisen aan coalitiepartner CDA, maar het CDA had er eigenlijk niet zo’n vreselijk zin in om met de PvdA te gaan regeren. De uitkomst was dat er een kabinet van het CDA en de VVD kwam. Zij hadden een hele krappe meerderheid, maar hielden het wel vier jaar lang vol. De PvdA vond het niet netjes, maar het was wel volgens de regels.”

‘Eigenlijk hebben we geen echt grote partijen meer’

„Rondom de grootste partij zijn er in het formatieproces twee vragen: komt deze partij in de regering en levert deze partij ook de premier? De afgelopen decennia kwam de grootste partij aldoor in het kabinet en leverde zij ook de premier, maar dat is geen wet van Meden en Perzen. Dat is gewoon een soort praktijk geworden. Het is ook niet per se een argument dat het democratischer is dat de grootste partij de premier levert en in het kabinet moet zitten.

In het verleden is het ook wel voorgekomen dat een premier vanuit een kleinere partij komt. Denk aan Barend Biesheuvel begin jaren zeventig. Hij was van de Anti-Revolutionaire Partij, een voorloper van het CDA. De partij was niet zo groot, maar iedereen vond wel dat Biesheuvel de kwaliteiten van een premier had, een beetje zoals Frans Timmermans nu.

De valkuil voor Wilders is dat hij weet dat hij geprofiteerd heeft van zijn opstelling tegenover andere partijen van geen water bij de wijn willen doen. De PVV is vooral gericht op confrontatie en polarisatie, daarmee is de partij groot geworden. Maar op die manier kan de partij niet regeren. Nederland is nu eenmaal een coalitieland, je zult moeten overleggen met andere partijen, en die vinden er wat anders van dan jij. Temeer omdat de PVV weliswaar de grootste is, maar eigenlijk nog steeds een kleine partij. Denk weer aan de PvdA in 1977: dan praat je over 53 zetels, meer dan een derde van de Tweede Kamer. Dat is wel iets anders dan de 37 zetels die de PVV nu heeft. Eigenlijk hebben we geen echt grote partijen meer.”

‘Woedend op de VVD en NSC omdat ze zich voor de verkiezingen niet duidelijk hebben uitgesproken’

Julia Wouters

Politicoloog, politiek adviseur en als vrouwencoach eigenaresse van Julia Wouters Leading Women

„Op dit moment is alles en niets ondenkbaar. Voorop gesteld: als veel mensen op een partij stemmen, moet je iets met die uitslag. Dat betekent ook dat als partijen meedoen aan de verkiezingen en zij vinden dat een bepaalde andere partij eigenlijk niet geschikt is om te besturen omdat die andere partij bijvoorbeeld niet veel met de grondwet en de rechtstaat heeft, dat ze dat van te voren duidelijk moeten maken.”

Wouters vervolgt:

„Voor alles wat Omtzigt nu als waarborg van tevoren vraagt om überhaupt aan tafel te komen, geldt dat ik er helemaal in kan komen. Ik vind het alleen heel ingewikkeld dat je dat pas na de verkiezingen duidelijk maakt. De VVD wil alleen gedogen. Ik denk dat daar intern behoorlijk hommeles over is, omdat veel stemmers het misschien geen bezwaar vinden om met Wilders te regeren, maar veel partijbonzen en potentiële bewindslieden dat wel moeilijk vinden en de VVD daarom de rug toekeren.

Het was ook altijd het geval dat je voor de verkiezingen duidelijkheid verschaft. Mark Rutte had een hele heldere lijn: als Wilders die minder Marokkanen-uitspraak niet zou terugnemen, ging hij niet met de PVV in zee. Eigenlijk ben ik woedend op de VVD en NSC omdat ze zich voor de verkiezingen niet duidelijk hebben uitgesproken.”

‘Steeds meer politieke partijen zijn alleen maar met strategie bezig’

„De afgelopen tijd zakte het vertrouwen in de politiek dieper en dieper, en als je nu niets met de verkiezingswinst van de PVV doet, is dat een recipe for disaster. Wilders peilt nu al hoger dan op de verkiezingsdag, dus mensen worden steeds bozer en denken: nu echt de fik erin!

Het ligt dan ook niet voor de hand dat er snel een andere optie in zicht komt: een kabinet met Timmermans aan het roer, bijvoorbeeld. Ik hoop dat hij dan de discipline heeft om te zeggen: als er één ding duidelijk is geworden in de laatste jaren, is dat GroenLinks-PvdA niet weer een kabinet met de VVD mogelijk gaat maken.

Er wacht ons waarschijnlijk weer een lange formatieperiode, al zal die niet zo lang zijn als de vorige keer. Dat sloeg echt nergens op. Op een gegeven moment moet de verkenner het aan de informateur overgeven, en die moet gewoon een deadline hebben. Als die niet wordt gehaald, volgen er nieuwe verkiezingen. Je merkt steeds meer dat politieke partijen alleen maar met strategie bezig zijn en niet meer met wat ze echt vinden. De VVD gebruikt nu alweer campagnegeld om in alle landelijke kranten een paginagrote advertentie te zetten. Ze hebben dus gewoon gedacht: de eerste dag na de verkiezingen is de eerst dag van de volgende campagne.”

‘Nog allerlei tussenoplossingen mogelijk’

Maarten van Rossem

Historicus

„Dat is vrij simpel: een kabinet zonder de PVV is zeer wel denkbaar, aangezien ze geen parlementaire meerderheid hebben zonder NSC, VVD en BBB. Al is die laatste partij met een stuk of zeven zetels meer een soort sympathieke dwerg ter rechterzijde die niet de doorslag zal geven.”

Van Rossem vervolgt:

„Tot op heden is het wel duidelijk dat NSC en de VVD er niets voor voelen om met Geert Wilders in een kabinet te gaan zitten. Het lijkt me onwaarschijnlijk dat het nog gaat lukken, al zijn er nog allerlei tussenoplossingen mogelijk. Je kunt denken aan een Zweedse constructie: de Zweden-democraten hadden daar ook flink gewonnen, maar zijn tenslotte niet in het kabinet terechtgekomen en gedogen nu een rechts kabinet. Je zou je in Nederland kunnen voorstellen dat de PVV een kabinet gedoogt van BBB, NSC en de VVD, al zou dat wel een minderheidskabinet zijn.

Als er een kabinet zonder de PVV komt, wil de VVD denk ik wel meedoen. Je begrijpt wel dat de VVD en NSC zich de takken zijn geschrokken van de uitslag, omdat die impliceert dat ze moeten gaan regeren met de PVV, wat ze absoluut niet willen. Stel je voor dat Omtzigt met zijn vernieuwingsdrang gelijk met dat zonderlinge gezelschap van de PVV in zee zou moeten gaan.”

‘PVV en NSC hebben allebei ongeveer evenveel gewonnen’

„Omtzigt heeft voor de verkiezingsuitslag al gepleit voor een minderheidskabinet en ook voor een soort kabinet met allemaal experts erin. We moeten dan ook niet vergeten dat niet alleen Geert Wilders zo’n twintig zetels heeft gewonnen, maar dat Omtzigt dat ook heeft gedaan. Alleen opereerde de ene vanaf nul en de andere vanaf zestien zetels. Ze hebben allebei ongeveer evenveel gewonnen en het is dan ook niet uitgesloten dat Omtzigt premier zou kunnen worden.

Mocht Wilders niet gaan regeren, zitten daar wel riskante kanten aan. De woede van de rechtse kiezer zou zo groot kunnen zijn dat de PVV verder groeit, naar 45 zetels ofzo. Maar dan hebben ze nog steeds geen meerderheid. De kans dat de PVV een absolute meerderheid in het parlement krijgt is nul, maar voorlopig moet je het denk ik niet laten aankomen op nieuwe verkiezingen.

Over Frans Timmermans: hij doet voorlopig niets en is natuurlijk teleurgesteld over de hele gang van zaken. Hij heeft Omtzigt ook proberen te paaien, maar NSC bleek geen zin te hebben in een samenwerking met links. De combinatie PvdA-GroenLinks heeft niet gedaan wat er wellicht van verwacht werd, en daar komt bij dat veel stemmen op die partij ook strategisch waren. Daardoor zijn alle andere linkse partijtjes leeggezogen. Al geldt dat ook voor de PVV: ook die partij heeft veel strategische stemmen gekregen en daardoor zijn andere partijen op rechts ook kleiner geworden.”

Regelmatig leggen we een breed scala aan panelleden uit het Metro-panel een stelling voor die inhaakt op de actualiteit. Iedere keer kun je uiteenlopende meningen, interessante quotes en onderbouwde standpunten vinden op metronieuws.nl/metro-panel.

Het Metro-panel over de stelling: ‘Kiezers laten zich te veel door emotie leiden’

Maarten van Rossem over de volgende premier: ‘Interesseert mij geen reet of het een vrouw moet worden’

Reacties