Het Metro-panel over de stelling: ‘Goede zet dat burgers voor hun CO2-uitstoot gaan betalen’

‘Degenen die de meeste schade aanrichten voelen hiervan de minste pijn’

Peter van Dam

Historicus

„Ik ben het met de stelling eens. Aan de ene kant is het zeker zo dat we, en al helemaal in het westen, op veel te grote voet leven, niet alleen naar andere mensen toe maar ook naar het milieu toe. We stoten gewoon veel te veel CO2 uit. De rijkste tien procent van de wereldbevolking heeft tussen 1990 en 2015 meer dan de helft van de uitstoot op zijn geweten. Daar horen wij bij en dat kan zo niet doorgaan.

Je moet er dus wat aan doen en het plan om de uitstoot inzichtelijk te maken in de prijs is denk ik zinvol. We richten veel schade aan met ons levenspatroon en daar zien we in wat we betalen voor producten en diensten niets terug. Het is iets waar op veel vlakken over wordt nagedacht: hoe kunnen we laten zien wat de echte prijs van producten en diensten is die we consumeren?

Het grote nadeel van deze maatregel is volgens mij dat CO2 uitstoten straks een soort luxeproduct gaat worden. Kijk bijvoorbeeld naar de allerrijkste mensen: die vliegen al privéjets en dat is al hartstikke duur en vervuilend, en voor hen is het argument dat iets duurder wordt dus niet zo zwaarwegend. Het is eerder andersom: het is duur, dus het geeft status. Dat is de keerzijde van deze maatregel: je legt de rekening bij iedereen neer, maar degenen die de meeste schade aanrichten voelen hiervan de minste pijn.”

‘Het gaat niet alleen om prijzen maar ook om wettelijke beperkingen’

„Je zou daarop een soort systeem kunnen bedenken waarmee je het aantal keren dat je mag vliegen beperkt. De plannen van de Europese Unie moeten niet in een vacuüm doorgevoerd worden: je moet niet alleen regelen dat vliegen alleen nog maar kan als je geld hebt, maar het ook aan banden leggen. Tegen de allerrijksten kun je zeggen: die privéjet is ontzettend schadelijk en er is helemaal geen noodzaak om daarmee de halve wereld over te vliegen, dus je moet dat op een andere manier gaan regelen.

Het is dus goed dat de plannen van de Europese Unie onderdeel zijn van een breder pakket aan maatregelen. Je kunt bijvoorbeeld ook een bovengrens invoeren aan wat überhaupt aan CO2-uitstoot toegestaan is. Het gaat niet alleen om prijzen maar ook om wettelijke beperkingen. Daar wordt nu ook al aan gewerkt, aan regelgeving voor welke producten toelaatbaar zijn in het kader van de Europese groene agenda. Er moet absoluut een limiet komen aan wat toelaatbaar is.”

‘Economen pleiten al heel lang voor het meenemen van vervuiling in de prijs’

Sanne de Boer

Analist energietransitie bij RaboResearch

„In de basis vind ik dat inderdaad een goede zet en ben ik het met de stelling eens. Dat komt omdat economen al heel lang pleiten voor het meenemen van vervuiling in de prijs van producten en diensten. Dat gaat nu weer een beetje meer gebeuren, als de Europese Unie zijn plannen doorvoert om burgers vanaf 2027 indirect via leveranciers energierechten te laten betalen voor hun uitstoot.

Hoe goed deze plannen gaan werken, hangt uiteindelijk af van de manier waarop het precies wordt geregeld. Wat de Europese Unie zelf ook al aangeeft is dat er heel goed gekeken moet worden naar hoe dit impact gaat hebben op minder vermogende mensen en hoe zij gecompenseerd kunnen worden, of hoe we er in ieder geval voor kunnen zorgen dat ook zij meekunnen in deze transitie.

Het doel van deze plannen is natuurlijk dat mensen andere keuzes gaan maken, dat ze voor groene in plaats van vervuilende, grijze producten kiezen. Maar dan moeten mensen die mogelijkheid ook hebben om zo’n keuze te maken. Dat hoeft niet voor iedereen altijd even vanzelfsprekend te zijn, omdat er bijvoorbeeld bepaalde investeringen voor nodig zijn. Daar moet in de uitwerking van dit plan wel goed over nagedacht worden.”

‘Niet iedereen zal in 2027 in staat zijn een elektrische auto te kopen’

„De Europese Unie heeft ook al aangegeven dat er een sociaal klimaatfonds komt waarin een groot deel van de opbrengsten van deze indirecte belasting op uitstoot wordt teruggegeven aan de burgers. Dat kan vooral ingezet worden door de groep mensen die hulp nodig heeft om de transitie te kunnen maken.

Om een concreet voorbeeld te noemen, wat er dan straks ongeveer zou kunnen gebeuren: benzine en diesel worden duurder ten opzichte van elektrisch rijden. Dat is in principe heel mooi, want dat helpt mensen ervoor te kiezen om elektrisch te gaan rijden.

Maar het betekent misschien ook dat niet iedereen in 2027 in staat zal zijn om een tweedehands elektrisch autootje voor een paar duizend euro te kopen. Dat is niet haalbaar voor veel mensen die nu in een Peugeotje rijden. Als zij niet in staat zijn hun vervoer te vervangen door elektrisch, wordt het ze wel moeilijk gemaakt om die groene keuze te maken. Iedereen moet de mogelijkheid krijgen om de switch te maken.

Overigens is het op dit moment nog onduidelijk of deze maatregel daadwerkelijk tot hogere prijzen gaat leiden, omdat dit afhankelijk is van de hoeveelheid energiebelasting en accijns die de overheid wil blijven heffen.”

‘Burgers hoeven niet per se meer te gaan betalen’

Therre van Blerck

Omgevingspsycholoog

„Burgers zullen uiteindelijk alleen indirect meer gaan betalen, omdat de bedrijven die producten en diensten aanbieden die burgers kunnen kopen, gaan betalen voor hun uitstoot. Als je kijkt naar peilingen in Nederland dan maakt het overgrote deel van de Nederlanders zich zorgen over het klimaat en wordt het principe dat de vervuiler betaalt zeker ondersteund. We hebben te maken met een klimaatcrisis en de CO2-uitstoot moet naar beneden, dus dit lijkt mij een goede maatregel.

Wat goed is om te benadrukken is dat burgers niet per se meer hoeven te gaan betalen. Deze maatregel geeft een veranderende norm weer: wie CO2  wil uitstoten, moet daarvoor de werkelijke kosten betalen. Ik denk dat het vooral een aanmoediging kan zijn om na te denken over je eigen gedrag. Als jij zegt: dat vervuilende product koop ik niet meer, dan hoef je ook niet meer te betalen.

Je komt dan uit bij de vraag wat we van waarde vinden. Voldoende zekerheid voor onszelf, dus voldoende geld, vinden we van belang, maar er zijn ook andere waarden die mensen net zo belangrijk vinden. Een goede omgang met elkaar en de aarde, bijvoorbeeld. Je ziet dat die verschillende waarden tegen elkaar in kunnen gaan, en daar wordt het interessant. Mensen zijn vaak best bereid een extra stap te zetten voor het milieu, maar de vraag wordt ook altijd gesteld hoeveel dat gaat kosten, hoeveel comfort je daarvoor moet inleveren. De kostenstijging van bepaalde producten nodigt uit om met elkaar na te denken over alternatieven.”

‘Overheid heeft belangrijke rol om duurzame opties te stimuleren’

„Voor een heel aantal dingen kun je die keuze ook makkelijk maken. Bijvoorbeeld het vliegtuig niet meer pakken of een ander dieet kiezen waarbij minder uitstoot vrijkomt. Voor een aantal andere keuzes is dat wel lastiger: je huis isoleren kost geld en wat er op tafel staat in een gezin wordt niet alleen door de personen in dat gezin bepaald maar hangt ook af van het aanbod.

Ik denk dat de overheid een belangrijke rol heeft om de urgentie helder te maken, handelingsperspectief te bieden en duurzame opties te stimuleren. Begrijpen waarom iets nodig is, weten hoe jij met je eigen keuzes een verschil kan maken en ondersteund worden in het maken van duurzame keuzes zijn belangrijke voorwaarden voor mensen om een bepaalde stap te maken. Dat kan zelfs tot minder uitgaven en meer plezier in het leven leiden.”