Maarten van Rossem: ‘De asielcrisis is door de Nederlandse overheid zelf veroorzaakt’

‘Er is sprake van een dodelijke combinatie van onwil en onkunde’

Julia Wouters

Politicoloog, politiek adviseur en als vrouwencoach eigenaresse van Julia Wouters Leading Women

„Ik vind het heel cynisch dat de VVD een zelf veroorzaakte crisis aangrijpt om het allemaal nog veel schraler en onmenselijker te maken dan het al is. Dat gebeurde met de brand in het Griekse vluchtelingenkamp Moira ook. Wij zouden daar een x aantal kinderen van naar Nederland halen, maar dat mocht niet bovenop de vijfhonderd die we al toegezegd hadden. Zo gebruikt de VVD in de onderhandeling elk probleem als onderhandelingspositie om er nog verder hun zin in te krijgen.

Als politiek adviseur van PvdA-politicus Lodewijk Asscher heb ik rond 2015, toen we hier echt een forse instroom van asielzoekers hadden, meegemaakt dat we er wel in slaagden om grote aantallen in korte tijd op een beschaafde manier in het hele land op te vangen. Wat mij betreft is er nu echt sprake van een dodelijke combinatie van onwil en onkunde. Nu hebben ze dat aangegrepen om het nog schraler te maken dan het al was: er wordt getornd aan Europese overeenkomsten – de Turkijedeal waarin we hebben afgesproken dat iedereen zijn portie neemt – en de gezinshereniging. We zoeken heel erg de randen op van wat mag. Ik ben het dus niet eens met de stelling.”

‘In 2015 was er veel meer bereidheid van gemeenten om hun deel op te pikken’

„Ter Apel is een hele grote opvanglocatie. Dat is misschien wel lekker efficiënt, maar daar wordt niemand gelukkig van: niet de gemeente en niet de asielzoekers. Voor Nederland en Europa geldt dat iedereen erbij is gebaat dat iedereen een beetje doet. Nederland moet zich realiseren hoe afhankelijk het is van de Europese solidariteit. Die moeten wij niet opzeggen maar koesteren. De Turkijedeal gaat er om dat iedereen zijn deel doet. Daar zit ook een ondergrens aan. Als je overal opvangcentra van 20 man doet, is dat ook veel te duur en ingewikkeld.

Als je terugkijkt naar 2015: toen hadden we een aantal grote plekken waar je binnenstroomde. Dan was het de bedoeling dat je van daaruit zo snel mogelijk naar een kleinere plek ging waar je zelf kon koken en iets van een normaal gezinsleven kon leiden. Zo’n oplossing werkt goed en is voor iedereen beter.

In 2015 hadden we geen wet nodig waardoor gemeenten gedwongen kunnen worden om asielzoekers op te vangen. Toen was er veel meer bereidheid van gemeenten om hun deel op te pikken. Nu hebben we wel zo’n wet nodig, maar daaraan zie je wel dat de gunfactor van dit kabinet bij de gemeenten er niet is. Dat is iets wat het kabinet zelf gezaaid heeft.”

‘De opvang zit ver van een ideale situatie’

Jaco Dagevos

Bijzonder hoogleraar integratie en migratie aan de Erasmus Universiteit en onderzoeker bij het Sociaal en Cultureel Planbureau

„Uit ons eigen en uit ander onderzoek weten we wat een goede opvang van asielzoekers is. Gekeken naar wat de opvang betekent voor het maken van een goede start, heb je drie dingen die van belang zijn: dat mensen zo kort mogelijk in de procedure zitten, dat ze actief kunnen zijn – bijvoorbeeld de taal kunnen leren en vrijwilligerswerk kunnen doen – en dat er zo weinig mogelijk tussen verschillende opvangplekken wordt verhuisd.

Die factoren werken gunstig uit voor bijvoorbeeld de psychische gezondheid. Als je korte en actieve opvang hebt en weinig verhuist dan heb je een betere psychische gezondheid na de opvang dan wanneer je weinig hebt kunnen doen, wanneer je lang in de opvang hebt gezeten en wanneer je vaak hebt moeten verhuizen. Die relatie zie je ook in het leren van de Nederlandse taal en met participatie: het snel vinden van werk.

Dus als je kijkt naar hoe het nu is gesteld met de opvang, dan zitten we ver van deze situatie. Op dit moment is sprake van veel noodopvang, niet alleen in Ter Apel maar ook elders. Die noodopvang voldoet niet aan de criteria die ik net schetste: dat het actief is, dat er weinig wordt verhuisd en dat het maar kort duurt. Waar ik me zorgen over maak is dat de mensen die nu in de opvang zitten, geen goede start maken.”

‘Je zou kunnen zeggen dat de integratie pas begint als het gezin volledig is’

„Het kabinet heeft in de afgelopen jaren de opvangcapaciteit afgeschaald. Dat is achteraf gezien geen goede beslissing geweest. De instroom fluctueert, maar wat we de afgelopen twintig jaar ook hebben gezien is dat er altijd weer vluchtelingen komen. Als je goed beleid wil voeren moet je ook kunnen anticiperen op toenemende instroom. Die instroom is er nu wel, maar niet zo hoog als in 2015. Het idee van goede opvang is ook dat die schokbestendig is voor fluctuaties van de instroom, en dat is de opvang nu duidelijk niet.

Het is heel belangrijk dat het kabinet met man en macht probeert om situaties zoals bij Ter Apel op te lossen. Dat heeft de prioriteit. Wat ik eigenlijk hoop is dat deze crisis een aanleiding wordt om goed na te denken over andere vormen van opvangbeleid, en dat de regering wat meer in de richting van schokbestendigheid gaat: op weg naar opvang die korter is, actiever en met minder verhuizingen.

Op dit moment kiest het kabinet er voor om de gezinshereniging te bemoeilijken, om zo de druk van de noodopvang te halen. Maar uit onderzoek blijkt ook dat als een gezin nog niet volledig is, dat een enorme belasting is voor zowel de mensen die nog niet hier zijn als de mensen die al in Nederland zijn. Je zou kunnen zeggen dat de integratie pas begint als het gezin volledig is.”

‘Kan me niet onttrekken aan het gevoel dat dit een beetje expres is gedaan’

Maarten van Rossem

Historicus

„Ik heb de indruk dat het kabinet zelf die asielcrisis tot stand heeft gebracht. Volgens mij is er met enige regelmaat in het recente verleden gewaarschuwd dat als de toestroom van asielzoekers iets zou toenemen dat het dan in het honderd zou lopen in Ter Apel. Dat is dan ook gebeurd en daar heeft de overheid tot ieders verbazing wekenlang niets aan gedaan.

Nu hebben ze maatregelen getroffen die voor de korte termijn niet zo veel soelaas bieden, al openen ze ook allerlei nieuwe hulpcentra, waarvan je dan denkt: waarom had dat niet een paar weken eerder gekund? Waarom hebben ze het probleem in Ter Apel op een beschamende manier laten voort etteren? Je staat wel te kijk als land met dit soort van georganiseerde drama’s. Ik kan me niet onttrekken aan het gevoel dat dit een beetje expres is gedaan, om te vermijden dat het een aanzuigende werking heeft op anderen om ook hier naartoe te komen.

Het is niet zo dat er zich nu plotseling honderdduizend vluchtelingen melden. Het is wel iets toegenomen, maar niet op een dramatische manier. We hebben simpelweg de capaciteit niet en dat ligt voor een groot deel aan het zonderlinge beleid wat de overheid heeft gevoerd op dit punt. Pas als de instroom toeneemt, wordt de capaciteit heel traag uitgebreid, en zodra de instroom weer afneemt, wordt de hele boel zo snel mogelijk afgeschaald. Met als gevolg dat je met de volgende stijging van het aantal asielzoekers precies dezelfde problemen krijgt.”

‘Het is steeds hetzelfde beeld: de overheid doet niets’

„Dan is er ook een nog maatregel getroffen waarbij de gezinshereniging langer op zich laat wachten, tot de asielzoeker voldoende woonruimte heeft. Naar ik heb begrepen is het zo dat dat eigenlijk in strijd is met internationale verdragen die we hebben getekend. Waarschijnlijk gaat dat dus niet door en daarom lijkt deze regel meer schijn dan realiteit.

Kortom: je hebt het gevoel dat je deze hele asielcrisis beter tussen haakjes kunt zetten omdat de crisis door de Nederlandse overheid zelf veroorzaakt is. Of dat expres is gebeurd of dat het een organisatorische incompetentie is, is mij nog niet helemaal duidelijk. Deze verbazingwekkende traagheid, het voort laten etteren van problemen, doet zich in Nederland op tal van terreinen voor, of dat nu de toeslagenaffaire, het stikstofdossier of Groningen is. Het is steeds hetzelfde beeld wat je krijgt: de overheid doet niets, en als ze wel iets doen dan lijkt het eigenlijk dood te lopen in onderling geruzie of incompetentie.”