‘Als er een nieuwe lockdown komt, zal dat voor ongekende weerstand zorgen’

'Willem Engel zal niet enthousiast zijn'

Maarten van Rossem

Historicus

„Dat weten we helemaal niet. Dat wil zeggen, als er weer een grote uitbraak is, met grote impact op het medisch apparaat in het bijzonder, dan hebben de meeste mensen daar vast wel weer begrip voor. Behalve de bekende gekkenbridage, die denken dat Bill Gates dit allemaal verzonnen heeft om de wereld over te nemen. Dus ja, Willem Engel zal niet enthousiast zijn, neem ik aan. Maar het is steeds hetzelfde geval geweest. 80 procent van de bevolking heeft er begrip voor, mits het ook ernstig is. Als er twijfel ontstaat over de ernst van de situatie, dan kun je een grotere oppositie verwachten. Maar volgens mij is de situatie nu nog niet dusdanig ernstig dat er al maatregelen genomen moeten worden. Ik dacht dat sowieso trouwens al, dat we besloten klaar te zijn met het lockdownapparaat.

Ik zie op korte termijn ook niet gebeuren dat er weer een lockdown komt. Nu ben ik geen perfecte toekomstvoorspeller, maar op het eerste gezicht denk ik van niet. Het zal voorlopig niet zo’n vaart lopen. Ik hoor het om me heen wel: meer mensen die besmet raken. Maar goed, de kern lijkt mij: als het er werkelijk heel ernstig uitziet, kan ik me niet voorstellen dat de bevolking denkt ‘nee, we hoeven eigenlijk geen speciale maatregelen te nemen’. Bovendien is de zomer niet het hoogtepunt voor het Covid-gebeuren. Dat zou dan ergens in de herfst moeten gebeuren.”

‘Sommige mensen zijn gek op relletjes’

„Mochten de ic’s weer helemaal vol liggen, dan zullen mensen begrijpen dat de nood aan de man is. Waarom België trouwens twee keer zoveel ic-bedden heeft als wij, begrijp ik niet. Maar als je stuurt op de ic-bedden, zoals wij, en je hebt maar een beperkte capaciteit, dan zit je al heel snel tegen een punt dat je verregaande maatregelen moet nemen. Mocht er weerstand komen, zullen er vast weer rellen komen. Je hebt mensen en die zijn gek op relletjes. Maar dat kan best een keer exploderen natuurlijk. Ik zal daar niet staan, u denk ik ook niet, maar het is speciaal relletjesvolk, zal ik maar zeggen.

Om dit soort weerstand te voorkomen, moet de politiek zich zo verstandig mogelijk opstellen. Als je maatregelen neemt, maak dan zo duidelijk mogelijk waarom je ze invoert en dat de nood daadwerkelijk aan de man is. We kunnen wel een beetje spreken van lockdown-moeheid, maar ik denk dat het overgrote deel van het Nederlandse volk, als het ernstig is, wel bereid is om mee te werken.”

‘De maatregelen in Nederland zijn niet geëvalueerd’

Eline van Den Broek-Altenburg

Gezondheidseconoom

„Ik heb geen glazen bol natuurlijk, maar het zou fijn zijn als er weerstand kwam vanuit de maatschappij. Ik ben er namelijk niet van overtuigd dat die lockdown ontzettend veel bijdraagt aan de publieke gezondheid. Sterker nog, ik denk dat die meer schadelijke effecten heeft. Maar ik ben bang dat er niet voldoende weerstand gaat komen. De geschiedenis herhaalt zichzelf vaak, dus zullen mensen over het algemeen opvolgen wat Rutte hen vraagt. Vorig jaar communiceerden de overheid en de media veel ‘dit is nodig, samen krijgen we het coronavirus eronder’, dat zit allemaal in onze hoofden. Daarnaast: ‘Als je niet meedoet, ben je asociaal’, dat is letterlijk zo gezegd door minister-president Rutte.

Ik ben bang dat het merendeel van de samenleving blijft geloven dat de maatregelen noodzakelijk zijn, simpelweg omdat niemand ze het tegendeel uitlegt. Door wetenschappers, door media, door politici en beleidsmakers. Dat tegengeluid wordt namelijk krampachtig geweerd in het publieke debat. Als er al tegengeluid is, komt het snel in de wappiesfeer terecht. Daarom denk ik dat het merendeel van de mensen nog steeds denkt dat dit ‘blijkbaar’ nodig is. Daarnaast wordt veel anekdotisch bewijs gebruikt, over een vriend of familie, om te generaliseren wat het virus kan aanrichten. Die voorbeelden blijven de angst voeden.

Ik denk wel dat er een lockdown aankomt. Die kans achtte ik zes maanden al reëel. Dat komt ook simpelweg, mijns inziens, omdat er door de overheid niet voor wordt gekozen om te evalueren wat de effecten van die lockdown nou precies zijn geweest. We zijn nu in de zomer, we hadden in principe alle tijd om te kijken wat we precies hebben gedaan. We moeten onderzoeken of we bepaalde trends kunnen ontdekken en of er causale verbanden zijn tussen de maatregelen en gezondheidseffecten. Dat onderzoek moet plaatsvinden, over zowel de effecten op coronapatiënten als niet-coronapatiënten, maar dat is nog steeds niet gedaan. Daarom zal de regering toch weer teruggrijpen naar oude maatregelen, omdat ze zich wel genoodzaakt voelen iets te doen. Voor hun gevoel is dit dan iets, denk ik.”

‘Weg van de one-size-fits-all-oplossing’

„Als die weerstand er komt, ben ik bang dat dat zich wederom zal vertalen naar kleine relletjes. Er wordt zo systematisch niet geluisterd naar wetenschappers die iets anders te melden hebben dan ‘een lockdown is een goed idee om het virus aan banden te leggen’. Ik denk dat agressie een soort last resort is voor mensen die zich willen uiten. Mensen die dat op een vreedzame, inhoudelijke manier proberen, worden stelselmatig gewoon niet gehoord. Daarom ben ik bang dat we weer naar die rellen gaan. Het zal niet veel meer zijn dan voorheen, maar uit dezelfde groepjes bestaan. De meeste mensen geloven namelijk nog steeds dat datgene dat ze door de regering wordt verteld, dat dat de waarheid is. Die zullen de maatregelen dus weer volgen en ook een soort sociale controle uitvoeren.

Het liefst zou ik zien dat we het publieke debat wat breder voeren. Dat mensen die kritiek hebben op het gevoerde beleid, ook gehoord worden. Dat we inhoudelijk onderzoek doen en evalueren. We moeten meer inzetten op evaluatiewetenschap. Mensen inzetten die causale verbanden vinden tussen maatregelen die zijn genomen en de effecten die ze hebben gehad. Dat onderzoek is in Nederland gewoon niet gedaan, mede omdat wetenschappers in ons land geen toegang krijgen tot data om dergelijk onderzoek uit te voeren.

In bijvoorbeeld de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk is dat wel gedaan, en daar komt uit voort dat een aantal van die maatregelen meer schade hebben veroorzaakt dan dat ze hebben opgeleverd. Dat moet en kan anders. Het is nooit te laat om gedegen onderzoek te doen, liever gisteren dan vandaag, maar er zijn wel degelijk een hele hoop alternatieven voor een lockdown. We moeten weg van de one-size-fits-all-oplossing en juist de ouderen en kwetsbaren meer beschermen. Niet iedereen die besmet raakt met corona, heeft namelijk dezelfde kans om te overlijden of er ernstige gevolgen aan over te houden.”

‘De politiek heeft het zelf in de hand, maar burgers hebben daar niet altijd vertrouwen in’

Andrea Evers

Gezondheidspsycholoog en hoogleraar aan de Universiteit Leiden

„Of er weerstand komt of niet, hangt heel erg af van hoe we omgaan met de situatie. Nemen we mensen mee in wat voor beleid er komt, bijvoorbeeld? Ook moeten we kijken naar hoe goed (of niet) de problemen in de zorg al zijn opgelost. Een reactie met veel weerstand verwacht je als je ervan uitgaat dat niemand goed voorbereid is en dat mensen denken ‘er komt nooit meer een lockdown’.

Verschillende sectoren kunnen bijvoorbeeld boos zijn omdat ze niet meegenomen zijn in overleggen, of omdat het uiteindelijk aan hen wordt overgelaten. Of bijvoorbeeld als mensen het gevoel hebben dat de problemen in de zorg helemaal niet opgelost of aangepakt worden. Dan kun je inderdaad een extreme reactie verwachten. Maar hoe beter mensen meegenomen worden in bijvoorbeeld stappen die gezet worden, problemen die in de sectoren opgelost worden, hoe minder je van die weerstand zou moeten verwachten. Het hangt er eigenlijk heel erg vanaf hoe het kabinet en VWS zich nu voorbereidt op alles wat er verder gaat gebeuren.

Het gaat niet alleen om een goede uitleg, maar ook om passende maatregelen. We moeten bijvoorbeeld het probleem in de zorg aanpassen en oplossen, dat is cruciaal. Dat we beleid maken om de ic-capaciteit op te lossen. Als er bijvoorbeeld een goed plan zou zijn voor de verschillende sectoren, hoe zij compensatie kunnen krijgen, dan is er ook al minder weerstand. Als we kijken naar jongeren, daar kunnen we goede programma’s voor opstellen om ze toch nog naar school te laten gaan, of ervoor te zorgen dat ze nog het nachtleven in kunnen bijvoorbeeld. Eigenlijk heeft de politiek het zelf in de hand, maar we hebben met z’n allen niet het idee dat dat altijd op een goede manier gebeurt. Daar zou veel en veel meer gedaan kunnen worden.”

‘Vorige lockdowns hadden grote negatieve impact’

„We moeten ten eerste kijken naar de vraag of we wel alles hebben gedaan om een lockdown te voorkomen. Dat is het allerbelangrijkste. En: zijn we voorbereid op de volgende crisis? Hebben we de verschillende sectoren erbij betrokken, is de zorg uitgebreid? Daar hebben heel veel mensen hun twijfels bij. Of er een lockdown aankomt, weet eigenlijk niemand. Maar wat wel duidelijk is, is dat de coronacijfers oplopen. Dat zien we nu al. Die kans is alleen maar groter in het najaar. We moeten hoe dan ook met corona én met bepaalde maatregelen leven op bepaalde momenten. Eén mogelijkheid is natuurlijk een ernstig scenario, de lockdown, en dat moeten we ten eerste proberen te voorkomen. Ten tweede moeten we daar zo goed mogelijk op voorbereid zijn.

Die weerstand komt natuurlijk omdat de vorige lockdowns zo’n grote negatieve impact hebben gehad. En niet op één groep, maar heel veel groepen in de samenleving. Bijvoorbeeld de jongeren, die daar echt psychisch onder geleden hebben. Maar ook het onderwijs, de zorg, de cultuursector. Ik heb er ook alle begrip voor, dat mensen daar heel erg tegenop zien en wat weerstand vertonen. Neem bijvoorbeeld ondernemers die al heel erg gekort zijn op hun inkomsten, zij redden het letterlijk niet om nog eens door zo’n fase heen te gaan. Je moet het maar moeilijk genoeg hebben en dan is een emotionele reactie heel begrijpelijk. Dan is het vooral goed om te kijken waar die vandaan komt.

Mocht die weerstand tot uiting komen, dan zal dat lijken op wat er tijdens de vorige lockdowns aan de hand was. Stevige discussies, demonstraties, ik denk dat dat vergelijkbaar zal zijn. Het is wel moeilijk te voorspellen natuurlijk, maar het begint echt bij het uitleggen van de stappen die je neemt en waarom.”