Het Metro-panel over de stelling: ‘Juicekanalen en roddelshows gaan stelselmatig over de grens’

'Nieuwtjes moeten sappig zijn. Of ze betrouwbaar zijn, is minder belangrijk'

Huub Evers

Media-ethicus

„Roddeljournalistiek is van alle tijden. Sinds kort kennen we een nieuwe variant op de oude roddeljournalistiek, de juicekanalen. Het is een combinatie van burger- en roddeljournalistiek. Dat nieuws komt van het publiek, dat meestal toevallig tegen iets interessants aanloopt en informatie en beeldmateriaal doorspeelt naar mensen als Yvonne Coldeweijer of Jan Roos, die op YouTube of Instagram hun roddelprogramma hebben. Iedereen kan nu pikante informatie in het publieke domein brengen. De makers voelen zich wel journalisten, maar willen niet werken volgens de gangbare journalistiek-ethische maatstaven. Zij passen lang niet altijd hoor en wederhoor toe en vinden het niet hun taak de privacy van influencers en andere BN’ers te beschermen. En of iets al dan niet klopt, moet het publiek zelf maar bepalen. Nieuwtjes moeten sappig zijn. Of ze betrouwbaar zijn, is minder belangrijk.

Aan deze werkwijze zitten risico’s. Allereerst het risico van het toebrengen van reputatieschade aan de ‘slachtoffers’. Daarnaast is er het risico van het direct doorsturen en delen van foto’s en filmpjes, waardoor het werk van politiemensen kan worden bemoeilijkt. Dat bleek bijvoorbeeld bij de gijzeling in de Apple Store in Amsterdam enkele maanden geleden. Er werden foto’s gestuurd naar de buitenwereld via social media. Die beelden werden direct gedeeld door juicekanalen en konden zo dus heel simpel in verkeerde handen komen. Denk ook aan het doorsturen en onmiddellijk delen van beelden van dodelijke ongelukken wanneer de nabestaanden nog niet zijn geïnformeerd.”

‘Klacht indienen is heilloze weg’

„Wat kunnen mensen doen? Een klacht indienen bij de Raad voor de Journalistiek is een heilloze weg. De Raad behandelt geen klachten tegen media die de Raad niet erkennen, tenzij er bij wijze van hoge uitzondering een verderstrekkend belang aan de orde zou zijn. Gaat het om een ernstige zaak, dan is er uiteraard altijd nog de gang naar de rechter, zoals Famke Louise deed. Veel meer effect valt te verwachten van massale protestacties via dezelfde social media die door de juicekanalen zelf gebruikt worden. Oproepen om niet meer te kijken of om geen informatie of beelden meer door te sturen werken beter dan klachten.

Sinds de #Boos-uitzending over de schandalen bij The Voice of Holland kunnen ook de gevestigde media niet meer om de roddelkanalen heen. Roddelpraat kwam met de onthullingen over grensoverschrijdend gedrag. Toch zouden de gevestigde media zich moeten afvragen of ze niet zelf de roddelkanalen in het zadel helpen door verhalen en beelden van juicekanalen door te geven en makers uit te nodigen om aan te schuiven bij RTL Boulevard. In elk geval moet bij het doorgeven van beelden gemeld worden dat ze afkomstig zijn van een niet-journalistieke bron en dat voor de betrouwbaarheid ervan niet kan worden ingestaan.”

'Juicekanalen willen zich juíst onderscheiden door af te wijken van de gevestigde orde'

Alexander Pleijter

Expert in online journalistiek en factchecking

„Juicekanalen zijn eigenlijk journalistieke nieuwkomers, waarbij je je ook kunt afvragen in hoeverre zij ‘journalistiek’ zijn. Maar ze begeven zich wel op het veld van journalisten: ze brengen nieuws en onthullingen. Dat zijn dingen waar ook journalisten zich mee bezig houden. Zij moeten zich tussen de gevestigde journalistiek zien te wringen, want er zijn al veel media die zich bezighouden met entertainment en beroemdheden. De manier waarop ze dat doen is in zekere zin vernieuwend. Ze komen met dingen die anderen die anderen níet brengen. Wat dat betreft is dit een soort verbreding van het nieuwsveld.

Ze zijn gespecialiseerd in sociale media. Ze zijn puur en alleen met sociale media bezig, daar profileren ze zich mee. Dat is iets wat ze dus heel goed doen. En ze onderscheiden zich ook door te komen met allerlei onthullingen en sensationele verhalen. Van oudsher zijn mensen daar dol op. Zeker dingen die fout gaan in het leven van beroemdheden worden interessant gevonden. Ze zijn ook anders omdat ze individueler werken, het zijn kleine initiatieven die veel meer op hun eigen intuïtie afgaan.

Als je kritiek krijgt, kan dat ten goede komen aan je populariteit. Veel mensen wisten een paar maanden geleden niet af van het bestaan van juicekanalen. Maar nu andere media er ook over schrijven, is het eigenlijk alleen maar goed voor hun populariteit. De keerzijde is dat ze het risico lopen dat er allerlei maatregelen tegen ze worden genomen. Als je de ‘goede naam’ van mensen aantast, loop je dus het risico dat er rechtszaken tegen je gevoerd gaat worden.”

‘Associatie met grensoverschrijdend gedrag blijft bestaan’

„Ik denk dat ze bewust die randen opzoeken. Maar ik denk dat het ook vaak zo is dat ze vinden dat het hun goed recht is om roddels naar buiten te brengen. Daarbij krijgen ze het idee dat ze misstanden onthullen. Aan de andere kant denk ik niet dat er puur en alleen kwade bedoelingen achter zitten.

Maar toch is het zo dat als iemand ergens van beschuldigd wordt, dus door een juicekanaal, terwijl de beschuldiging nog niet bewezen is, er wel iets aan de reputatie van de beschuldigde blijft kleven. Dat raakt die persoon nooit meer kwijt. Dus als een beroemdheid van seksueel wangedrag wordt beschuldigd, maar dat niet bewezen is, of er niet voor veroordeeld is, dan nog blijft die associatie bestaan.

In feite zijn er al regels over hun werkwijze. Smaad en laster is bijvoorbeeld verboden, iemand ergens ‘zomaar’ van beschuldigen mag dus niet. Daar kunnen dus gevolgen aan zitten. Ook als journalist: je moet gedegen onderzoek doen. Dat geldt dus ook als je een juicekanaal runt en een groot publiek hebt. Dat brengt een bepaalde verantwoordelijkheid met zich mee. En ethische regels opstellen? Dit soort juicekanalen willen zich juíst onderscheiden door af te wijken van de gevestigde orde. Die gaan zich niks aantrekken van een ethische gedragscode.”

'Doen net alsof wat zij maken journalistiek is'

Marianne Zwagerman

Schrijfster en innovatie-strateeg

„Deze kanalen zijn maar bij een beperkte groep populair. Het is niet zo dat heel Nederland nu in de ban is van juicekanalen. Maar je ziet wel dat het aandacht krijgt in de mainstream media, omdat zij niet de journalistieke normen aanhouden die andere media aanhouden, maar toch met scoops komen waar media niet omheen kunnen. Dan ontstaat er een dynamiek, zo gaat dat. Het grote misverstand is, volgens mij, dat we net doen alsof wat zij maken journalistiek is. Roddelen is natuurlijk zo oud als de mensheid, en roddelen zullen we altijd blijven doen, dus daar is iedereen altijd wel in geïnteresseerd. Maar laten we het geen journalistiek noemen, want dat is iets anders. In die categorie moet het dus ook niet ingedeeld worden.

Dat is ook een verklaring van hun populariteit: de roddeljournalistiek zoals we die in de grote mensen-media kennen, die is misschien te veel vervlochten geraakt met de mensen waar ze over schrijven. Zij verschuilen zich een beetje achter journalistieke principes. Maar in feite hebben ze jarenlang heel veel dingen onder de pet gehouden omdat ze de mensen waar ze de blaadjes mee vol schrijven ook niet helemaal wilden beschadigen. En dat is iets waar YouTube-kanalen wel mee afgerekend hebben. Dat betekent niet dat ze journalisten zijn, al zoeken ze dingen daadwerkelijk uit.”

‘Gaan over een morele grens’

„En over welke grens gaan ze? Dat zou dan een morele grens zijn. Als ze over een juridische grens gaan, wat soms ook gebeurt, dan kun je naar de rechter. En dan word je wel of niet in je gelijk gesteld. En zo ver reikt ook de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van pers. En de morele grens van de één ligt hoger dan die van iemand anders. Klagen bij de Raad van Journalistiek heeft geen zin, want daar zijn de juicekanalen niet bij aangesloten. Ik ben van de school van ‘de enige grens die je moet respecteren is de wettelijke grens’. Verder is iedereen vrij om alles te vinden wat ‘ie denkt.

Eén groep Nederlanders heeft geen idee waar dit om gaat, een andere groep vindt het geweldig en er is een groepje, waarschijnlijk mensen uit de media, die zich er druk om maken omdat het impact heeft op hun eigen vakgebied.

Bij Privé en Story denk ik dat er ook weleens excuses voor de inhoud aangeboden moeten worden. Bij de juicekanalen is dat niet anders.

Maar blijven zullen ze. Hooguit zullen er platforms zijn, in de huidige cancelculture en door bigtech bedrijven, die allerlei discutabele morele grenzen opleggen. Dan kan het best zo zijn dat zo’n show van YouTube wordt gegooid, maar dan weten ze wel weer elders hun publiek te vinden.”