Metro-stelling: ‘Het coronavirus laat zien dat we de zorg niet aan de markt kunnen overlaten’

‘Marktwerking is een makkelijke zondebok’

Marco Varkevisser

Hoogleraar marktordening in de gezondheidszorg aan de Erasmus Universiteit

„Ik ben het niet eens met de stelling. In Nederland laten we de gezondheidszorg niet volledig aan de markt over. We hebben wel marktwerking, maar dat gaat gepaard met veel overheidsregulering. De coronapandemie is voor elk zorgstelsel in de wereld een uitdaging, marktwerking of niet. De omstandigheden zijn zo uitzonderlijk dat je je zorgstelsel daar nooit volledig op kunt toerusten.

Marktwerking is een makkelijke zondebok, dus je hoort veel politici roepen dat we daar van af moeten. Dat daarmee alle problemen opgelost zouden zijn, is simplistisch wensdenken. Het klinkt lekker en scoort electoraal goed, maar het doet geen recht aan de complexe werkelijkheid van de gezondheidszorg. We hebben in de gezondheidszorg een combinatie nodig van marktprikkels en overheidsregulering en dat is precies hoe we het in Nederland doen. Ik wijs ook altijd even naar het Verenigd Koninkrijk, waar binnen de National Health Service vrijwel geen marktwerking is. Tijdens de piek van de coronapandemie stonden de ambulances daar in de rij voor het ziekenhuis te wachten omdat er geen beschikbare bedden waren. Ook onder normale omstandigheden liggen patiënten daar bij de eerste hulp trouwens regelmatig in de gangen te wachten totdat ze geholpen kunnen worden.

De coronapandemie laat wel zien dat op bepaalde onderdelen meer overheidsregie nodig is. Om ons beter voor te bereiden op eventuele toekomstige pandemieën, dienen we onder overheidsregie te bepalen waar we extra reservecapaciteit neerzetten, hoe we dat gaan regelen en hoe we dat gaan financieren. Maar dat kun je allemaal prima doen in het zorgstelsel dat we nu hebben.”

‘Jaren na pandemie zullen veel bedden leegstaan’

„Op dit moment zouden we bijvoorbeeld gebaat zijn bij een hogere capaciteit van de intensive care. Maar in de jaren na de pandemie zullen veel bedden leegstaan. Dat kost geld en wellicht leidt de hogere capaciteit ook tot de neiging om de intensive cares te vullen met patiënten die daar beter niet terecht zouden kunnen komen.

Op bepaalde onderdelen is de marktwerking in de zorg de afgelopen jaren wel te veel doorgeschoten. Dan heb je het bijvoorbeeld over de wildgroei aan op snelle winst gerichte bedrijfjes in de thuiszorg of de jeugdzorg. Dit vraagt om extra regulering. Als je marktwerking introduceert in de zorg zonder dat de overheid zich er in voldoende mate mee blijft bemoeien, heb je een recept voor ellende. Maar andersom geldt dat ook: het is geen goed idee dat de overheid alles naar zich toetrekt, want ook de overheid is niet alwetend. Een combinatie van sturing door de overheid en marktwerking leidt tot betere uitkomsten dan een gezondheidszorg die alleen door de overheid of door de markt geregeld wordt.”

‘Zorg is geen product voor de markt, maar een mensenrecht’

Zihni Özdil

Schrijver, historicus en columnist bij EW

„Ik kan me vinden in de stelling. In Nederland hebben gezondheidseconomen de afgelopen twintig jaar ruim baan gekregen om de zorg totaal te vermarkten. Zij zijn onderdeel van het probleem en de intellectuele stoottroepen geweest van deze achterlijke situatie. Politici geloofden er in dat marktwerking zou zorgen voor een betere en goedkopere, meer toegankelijke gezondheidszorg, en minder bureaucratie. Precies het tegenovergestelde is gebeurd.

In de landen om ons heen is het ziekenfonds nooit geprivatiseerd. Zelfs Margaret Thatcher durfde dat in Engeland niet aan. In Nederland wordt de doorgeschoten marktwerking in de zorg vaak aan Mark Rutte toegeschreven, maar er is geen ander West-Europees land waar linkse partijen zo hard hebben bijgedragen aan de vermarkting van de zorg. Onder Wim Kok in de jaren negentig is de eerste aanzet al gegeven. Uiteindelijk is in 2006 het ziekenfonds ingeruild voor een stelsel van private zorgverzekeringen, zonder dat daarover een noemenswaardig maatschappelijk debat over is geweest. Het gebeurde gewoon.”

‘Steeds bezuinigd op de GGD’

„Al vanaf 2012 trekken de GGD’s aan de alarmbel. Jaar op jaar werd er op de GGD bezuinigd, terwijl de hele organisatie gedecentraliseerd werd. De GGD gaf telkens aan: zo kan het niet verder. We kunnen onze basale taken niet meer uitvoeren, laat staan in onze preventieve functie voorzien. Maar elk jaar gebeurde het tegenovergestelde en werd er meer bezuinigd op de GGD. Ik ben in het algemeen niet tegen marktwerking, want competitie is noodzakelijk. Maar zorg is geen product voor de markt, maar een mensenrecht. Marktwerking zorgt ervoor dat de zorg geen vet op de botten meer kan hebben, dat de zorg alleen kan voldoen aan de vraag van de dag. Daarom is Nederland een van de weinige rijke landen zonder gedegen bron- en contactonderzoek rondom coronabesmettingen. Dat kan echt niet.

We kunnen een aantal stappen zetten om de marktwerking in de zorg terug te draaien. De decentralisatie van de GGD kun je morgen nog terugdraaien, en er weer een landelijke organisatie van maken. Daarnaast moet de GGD structureel meer personeel opleiden en aannemen, en allemaal een vast contract geven. Als derde, en dat is meer iets van de lange termijn, zou je als samenleving een intellectueel-filosofisch debat moeten voeren over de vraag wat zorg is. Zorg is namelijk geen product. Als je ziek bent, ben je ziek, en niet een zorgconsument, zoals het nu wordt genoemd.”

‘Ziekenhuizen mogen niet op rendement gestuurd worden’

Maarten van Rossem

Historicus

„Ik ben het grondig met de stelling eens. We hebben de hele zorgsector behandeld alsof het een soort commercieel bedrijf is – er is eigenlijk alleen op efficiëntie gestuurd. Dat betekent dat alles onder normale omstandigheden minimaal aanwezig is, en niet veel meer dan dat. Nu worden we overweldigd door de coronapandemie en dat kan ons zorgstelsel absoluut niet aan.

Daarbij komt dat Nederland stuurt op de capaciteit van de intensive cares. In Engeland is de capaciteit van de intensive cares verdubbeld, maar in Nederland is de capaciteit gedurende de pandemie minder geworden omdat personeel is weggelopen wegens de belabberde beloning en de ellendige schema’s. Bij herhaling heeft de regering geweigerd om de salarissen in de zorgsector te verhogen. Dat vind ik betreurenswaardig. Ziekenhuizen mogen niet op rendement gestuurd worden. We hebben een zorgsector nodig waarin wat ruimte is als er iets mis gaat.

Nu heb ik begrepen dat er verschillende gradaties zijn van intensive cares. Zo heeft Duitsland weliswaar meer intensive care plekken, maar die plekken zijn minder geavanceerd dan in Nederland. Hoe dan ook constateer ik dat de zorgsector zo is uitgekleed at er geen marges meer zijn. Al voor corona was al duidelijk dat de capaciteit van de Nederlandse intensive cares op zeventig procent benut werd. Onder normale omstandigheden is er dus nog voldoende ruimte, maar inmiddels had Nederland zijn capaciteit moeten verdubbelen. Dat is niet gebeurd en nu zitten we met de gebakken peren.”

‘Zorgen voor voldoende personeel’

„De eerste stap om de zorg weer op peil te krijgen is ervoor zorgen dat je voldoende personeel hebt. Stap twee is het verruimen van de marges waarmee je werkt. Laat die niet primair door rendementsvraagstukken bepaald worden. Dat een schatrijk land als Nederland voortdurend zit te zeiken over dingen die te duur zijn, geeft te denken.

Niet alleen in de zorg, maar op tal van overheidsdiensten is flink bezuinigd. Dat is allemaal gedaan onder leiding van Mark Rutte, vandaar ook mijn idee dat hij moet opkrassen. Zijn tijdperk is voorbij, de doctrine van Mark Rutte is niet meer relevant.”