Metro-stelling: ‘Het is zorgwekkend dat we maandenlang moeten wachten op een nieuwe tablet, fiets of luidsprekers’

‘Voor ons zijn deze tekorten en wachttijden niet echt zorgwekkend, maar voor andere gebieden in de wereld ligt dat anders’

Peter van Dam

Historicus

„Mijn eerste reactie is om de stelling te relativeren. Het gaat hier niet om tekorten zoals bijvoorbeeld in de Sovjet-Unie. Ook is het niet zo dat we honger moeten lijden. Zo bezien is dit een luxeprobleem. Het gaat over het algemeen niet over dingen die we nodig hebben om te overleven, al zitten er wel spullen bij waar we in het dagelijks leven moeilijk zonder kunnen. Fietsenmakers hebben bijvoorbeeld een tekort aan bepaalde maten fietsbanden.

De huidige tekorten maken vooral zichtbaar in wat voor consumptiecultuur we eigenlijk leven. Iets dergelijks is in de afgelopen twintig jaar niet voorgekomen en laat zien wat we gewoon zijn gaan vinden. Dat onze productieketens nu zo verstoord zijn geraakt is de keerzijde van een systeem dat normaalgesproken voor ons uitstekend werkt. Nu zie je plotseling dat die gespecialiseerde, internationale productieketens ook een keerzijde hebben: als het misgaat, kom je met tekorten en wachttijden te zitten. Dat zie je vaker in de geschiedenis: naarmate productieketens steeds meer gespecialiseerd raken wordt het ook moeilijker om een alternatief te hebben, omdat we veel producten niet meer in de buurt maken. De vraag is dus hoe ver we moeten gaan met die specialisering, want het maakt ook kwetsbaar.”

‘Vooral een tekort aan iPads en fietsbanden’

„Voor ons zijn de tekorten en wachttijden niet echt zorgwekkend, maar voor andere gebieden in de wereld ligt dat anders. Er zijn ook landen die een tekort hebben aan noodzakelijke producten. Wij hebben het vooral over een tekort aan iPads en fietsbanden. Zo’n tekort aan fietsbanden is al echt vervelend. Maar dit kan ook kritieke producten raken en dan is het geen luxeprobleem meer. Dat zagen we bijvoorbeeld aan het begin van de coronapandemie: ziekenhuizen hadden behoefte aan veel mondkapjes, maar die waren er niet zomaar. Als het gaat om dat soort cruciale producten vind ik dat we erover moeten nadenken of we die niet beter in de eigen regio kunnen maken, in plaats van ze via de enerzijds goedkope en efficiënte maar anderzijds kwetsbare internationale productieketens te krijgen.”

‘Mensen moeten zich realiseren dat hun consumentengedrag effect heeft’

Ton Wilthagen

Arbeidsmarkteconoom

„Ik zou niet zeggen dat het zorgwekkend is, maar veelzeggend. Aan de ene kant kun je zeggen: er zijn leverantieproblemen. Maar aan de andere kant zijn de verwachtingen van consumenten ook erg hoog gespannen. We hebben niet meer het geduld om te zeggen: die iPad mag ook wel wat later komen. Door de verwachting alles morgen of zelfs vandaag nog in huis te kunnen hebben, is de hele markt anders georganiseerd. Vroeger zouden we gewoon eerst naar de winkel zijn gegaan om te kijken of een product nog op voorraad was, maar nu werken we met steeds kortere levertermijnen.

Dat er nu een tekort is aan sommige producten heeft te maken met de internationale situatie, omdat veel zaken toch uit China komen en we die zelf niet meer produceren. Los van de coronapandemie speelt dat containerschepen letterlijk dwarsliggen in het water, waardoor leveranties vertraagd zijn. Maar ook speelt dat het moeilijk is om voldoende mensen te vinden die al onze bestellingen kunnen aanleveren, inpakken en rondbrengen. Waar mensen vroeger misschien tot negen uur ’s avonds werkten bij Bol, werken ze nu misschien wel tot één uur in de nacht, omdat de concurrent ook belooft bestellingen nog de volgende dag te kunnen bezorgen.”

‘Consumenten stellen enorm hoge eisen’

„Consumenten stellen enorm hoge eisen, die we als werknemer van Bol of Amazon ook niet prettig zouden vinden, want het leidt tot een enorme werkdruk. Als we als consument denken: ik heb last van stress en burn-out, dus bestel ik een yogamatje dat ik de volgende dag in huis wil hebben, dan vinden we dat normaal. Als je vanuit de werknemer zou kijken, zou je je afvragen: zou dat yogamatje niet ook gewoon over vijf dagen kunnen komen? Dat is misschien wel net zo zen gedacht als bij dat yogamatje hoort.

Mensen moeten zich dus realiseren dat hun consumentengedrag effect heeft op mensen die moeten zien te voldoen aan jouw verwachtingen. Wat maakt het nu uit wat ik doe, zullen velen zich dan afvragen. Maar je kan al wat meer rust in de arbeid aanbrengen door niet te eisen dat elk product de volgende dag geleverd moet worden, maar dat het ook wat later mag. Als je altijd alles direct wilt hebben, betaalt de maatschappij daarvoor de prijs.”

‘Uiteindelijk moet de markt een oplossing vinden voor het verschil in vraag en aanbod’

Ria Roerink

Econoom en columnist bij het Financieele Dagblad

„Dat we langer moeten wachten op sommige producten vind ik niet zorgwekkend. Het is eigenlijk wel logisch of te verwachten als je kijkt naar de oorzaak van het tekort en de wachttijden. Het is namelijk vooral een kwestie van vraag en aanbod: totaal onverwacht is de vraag van bedrijven en consumenten heel snel na de coronacrisis weer opgeveerd. Dat is niet normaal bij recessies. Ondernemers dachten: het virus is er, de boel wordt stilgelegd, dit is een recessie. Bedrijven verkochten aan het begin van de pandemie in hoog tempo hun voorraden en schaalden de productiecapaciteit van hun fabrieken af. Het aanbod blijft daarom nu achter bij de vraag.

De situatie waarin we zitten hebben we al heel lang niet gezien, maar een pandemie hadden we ook lang niet gezien. We zijn ook niet meer gewend dat we niet alles direct kunnen krijgen. We leven in een instant-maatschappij en zijn verwend geraakt met ultrakorte levertijden en bestellingen die ook nog eens tot aan de voordeur worden geleverd. Kijk bijvoorbeeld naar de flitsbezorgers van supermarktproducten, die leveren binnen twintig minuten boodschappen in steden. Dat staat in schril contrast met bijvoorbeeld maanden op een PlayStation moet wachten.”

‘Beter houden we ons hoofd koel’

„Uiteindelijk moet de markt een oplossing vinden voor het verschil in vraag en aanbod. In een tekortsituatie is de klassieke reactie om te zeggen dat de overheid moet ingrijpen, en sommige mensen vinden dat we meer producten weer in eigen land moeten gaan produceren: mondkapjes en computerchips bijvoorbeeld. Als econoom geloof ik meer in de voordelen van handel. Ieder land doet waar hij goed in is, via handel help je elkaar en zo komt de markt tot een oplossing. Uit de Sovjettijd hebben we geleerd dat het niet werkt om de centrale overheid te laten sturen op productie. Wel moeten we ervoor zorgen dat we altijd een buffer hebben van belangrijke producten zoals mondkapjes, voor in tijden waarin de leveringsketen gespannen is, zoals nu.

Wat je nu ook niet wilt zien, is kuddegedrag. Als iedereen anticipeert op een gebrekkige beschikbaarheid en uit voorzorg gaat hamsteren, verergert dat het probleem. Dat zag je bijvoorbeeld laatst in het Verenigd Koninkrijk, waar mensen benzine gingen inslaan. Daardoor stijgen de prijzen alleen maar meer. Beter kunnen we ons hoofd koel houden en uiteindelijk zal het aanbod zich weer aanpassen aan de vraag.”