Hendriëlle de Groot Relaties & seks 19 jun 2024, 17:11

Leestijd: 3 minuten

Gaslighting: wat is het en hoe herken je een gaslighter?

Bij gaslighting verdraait iemand de waarheid zo, dat een ander steeds meer aan zichzelf gaat twijfelen. Dat geeft macht: hoe onzekerder het slachtoffer is, hoe meer hij op de ander vertrouwt. Waar komt de term gaslighting vandaan? Hoe herken je het?

Gaslighting is een manipulatietechniek die voor het eerst in de psychologie werd gebruikt in de jaren 60 van de vorige eeuw. De term is gebaseerd op de film Gaslight uit 1944, waarin een man zijn vrouw ervan probeert te overtuigen dat zij gek aan het worden is. Hij doet dat door de gaslampen in huis te laten dimmen. De vrouw merkt dat op, maar de man beweert dat hij niets vreemds ziet. Daardoor gaat de vrouw aan haar eigen waarnemingsvermogen twijfelen.

Gaslighting: emotionele manipulatie

Het is een vorm van emotionele manipulatie. Gaslighting wordt ingezet om iets door een ander gedaan te krijgen. Het doel is om de ander steeds onzekerder te maken, zodat hij meer gaat vertrouwen op de gasligher. Zo wordt de ander afhankelijk. De gaslighter voedt op die manier zijn zelfvertrouwen.

Relatiepsycholoog Annette van Bolhuis, met narcisme als expertise, behandelt de partners van narcistische (ex)partners. Het fenomeen gaslighting ziet zij vaak voorbijkomen. „Het houdt in dat de werkelijkheid wordt verdraaid, waardoor je het gevoel hebt dat je gek wordt, dat het aan jou ligt.” Ze noemt een voorbeeld. „Je hebt de autosleutels, die je altijd in een bakje op tafel legt als je thuiskomt. Je hebt een belangrijke afspraak en moet weg met de auto, maar het bakje is leeg, terwijl je zeker weet dat je ze daarin hebt gedaan. Je partner is ook thuis, maar doet alsof hij niets weet.”

Twijfelen aan jezelf

„De partner zoekt voor de vorm ook mee, en zegt: ‘Jij bent ook altijd zo verstrooid. Ben je niet te druk, moet je niet een paar dagen thuis blijven?’ Het gevolg is dat diegene gaat twijfelen aan zichzelf. En wat blijkt? De partner heeft de sleutels bewust in zijn broekzak gestoken”, zegt Van Bolhuis.

Het kan iedereen overkomen, benadrukt ze. „Ook hoger opgeleide personen, die stevig in hun schoenen staan. Je gaat aan jezelf twijfelen. Hij maakt je onzeker, heeft angst en controle. Dat is gaslighting.”

In het voorbeeld van de autosleutels, ging het om iets fysieks, maar gaslighting kan ook plaatsvinden als het gaat om mentale issues, zoals een bepaalde levensovertuiging of mensbeeld, dat aan het wankelen wordt gebracht.

Is gaslighting een symptoom van narcisme?

Wie gaat lezen over narcisme, komt al snel de term gaslighting tegen. Maar ook mensen die geen narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben, kunnen een gaslighter zijn. „Het hoort bij de duistere drie persoonlijkheidskenmerken,”, zegt Van Bolhuis.

Daar valt ook machiavellisme onder, vernoemd naar Niccolò Machiavelli, politiek adviseur van de vijftiende- en zestiende-eeuwse Florentijnse familie de’ Medici. Zijn politieke tactiek was: ‘Het doel heiligt de middelen’. De machiavellist is koud en berekenend, zet misleiding en manipulatie in om doelen te bereiken, door te slijmen of in te spelen op iemands schuldgevoel. Ook de psychopaat valt hieronder. Wat zij allen gemeen hebben, is een gebrek aan empathie en zelfreflectie.

Sterk in je schoenen staan

Wel benadrukt Van Bolhuis dat het niet zozeer gaat om welk etiketje iemand heeft. „Wat belangrijker is, is dat je inziet dat je wordt gemanipuleerd. Je moet verdomd sterk in je schoenen staan en niet aan jezelf gaan twijfelen. Wees overtuigd van jezelf en je eigen waarneming.”

Hoe beëindig je een relatie met een narcist? Therapeuten geven tips

Reacties