Julia Osendarp Health & mind Gisteren, 19:27

Leestijd: 5 minuten

Pathologische leugenaar of productieve leugenaar? Neurowetenschapper legt de verschillen uit

Een leugentje om bestwil op z’n tijd is geen misdrijf. Maar je hebt ook leugenaars die veelvuldig met leugens strooien, zoals de zogenoemde productieve leugenaars of pathologische leugenaars. Maar die liegen niet vanuit dezelfde motivatie. Een neurowetenschapper legt uit wat de verschillen zijn.

Oké, eerlijk is eerlijk (toepasselijke woordkeuze), we liegen allemaal weleens. Een leugentje om bestwil sluipt er nu eenmaal soms in. Uit onderzoek blijkt dat we gemiddeld één of twee leugens per dag vertellen. En we liegen in een relatie zelfs meer dan we denken. Wist je dat er een trucje is waarmee je een leugen kunt herkennen?

Productieve leugenaars

Neurowetenschapper Christian Jarrett dook voor BBC Science Focus in de materie over leugenaars. Er zijn namelijk leugenaars die liegen naar een nogal extreem leven tillen. Mensen die keer op keer liegen en wiens leugens nogal buiten proportie kunnen zijn.

Jarrett haalt aan dat productieve leugenaars bereid zijn om regelmatig te liegen. En deze groep liegebeesten hebben een aantal gemeenschappelijke kenmerken. Productieve leugenaars hebben namelijk het mentale vermogen om te misleiden. Daarnaast hebben zij verminderde moraliteit en persoonlijkheidskenmerken die chronisch oneerlijk gedrag rechtvaardigen en kunnen zij hiermee omgaan.

Liegen vergt cognitieve inspanning

„Het vertellen van een overtuigende leugen vergt cognitieve inspanning”, zegt Molly MacMillan, een onderzoeker aan de Memorial University van Newfoundland, Canada. Eerlijkheid kost relatief weinig moeite, legt ze uit. Liegen daarentegen houdt in dat je de waarheid onderdrukt, een verzinsel verzint en dat vervolgens in de gaten houdt.

Uit hersenscanstudies is gebleken dat al deze mentale activiteit leidt tot een grotere neurale activering in gebieden die verantwoordelijk zijn voor cognitieve controle, vergeleken met het vertellen van de waarheid.

Om deze reden is liegen veel moeilijker als je tegelijkertijd met een andere mentale taak wordt belast. „Uit onderzoek is gebleken dat mensen eerder eerlijk zijn als ze in een tweede taal spreken, moe zijn of bezig zijn met een andere taak of activiteit”, zegt MacMillan. Kortom: mensen die wegkomen met hun leugen, moeten daar de mentale capaciteit voor hebben.

Productieve leugenaars hebben vaardigheden

Vaardige leugenaars blijken goed te scoren op het gebied van ‘vloeibare intelligentie‘. Deze mensen hebben het vermogen om onder druk te kunnen redeneren en problemen op te lossen.

Ook bleek uit een ander onderzoek dat kinderen dankzij een meer remmende controle beter kunnen liegen. Dit is logisch gezien het feit dat liegen het onderdrukken van de waarheid inhoudt. En weer een andere studie toonde aan dat mensen die goed konden liegen, ook hoger scoorden op het verbale werkgeheugen (het vermogen om in korte tijd meer woorden in het geheugen vast te houden. Dit is een essentiële vaardigheid om voortdurend bedrog in de gaten te houden.)

Dit zou kunnen helpen verklaren hoe productieve leugenaars hun bedrieglijke gedrag kunnen volhouden: door pure herhaling van het gedrag wordt het liegen waarschijnlijk gemakkelijker.

Mensen die zich comfortabeler voelen bij liegen

Vanaf jonge leeftijd leren de meeste kinderen dat liegen moreel verkeerd is. Veel van ons leren in de loop van ons leven ook dat liegen een spectaculair averechts effect kan hebben, ondanks de voordelen die het op de korte termijn met zich mee kan brengen.

Mensen met bepaalde persoonlijkheidskenmerken, vooral zij die hoog scoren op de zogenoemde ‘donkere triade’-kenmerken, voelen zich comfortabeler om te liegen om daar beter van te worden of hun reputatie te vergroten. De ‘Dark Triad’ bestaat uit machiavellisme, narcisme en psychopathie.

Mensen die hoog scoren op machiavellisme zijn veelal manipulatief, mensen die hoog scoren op narcisme zijn egocentrisch en grandioos en mensen die hoog scoren op psychopathie zijn vaak gevoel- en empathieloos.

Bereid om te liegen

Dit soort mensen vindt het geen probleem om leugens in hun voordeel te gebruiken. Ook tonen onderzoeken aan dat deze mensen bereid zijn vaker te liegen en dat ze zich daar ook goed bij voelen.

Een verwante reden dat de mensen met de duistere triade-eigenschappen bereid zijn met zoveel overgave te liegen, is dat ze geloven dat de meeste andere mensen dat ook doen.

Beste strategie voor liegen

Uit een Nederlands onderzoek blijkt dat een goede leugen duidelijk en eenvoudig is. Hoe eenvoudiger een leugen, hoe gemakkelijker het zal zijn om de details consistent te houden en te voorkomen dat je betrapt wordt. Ook het vermijden van specifieke details en het inbedden van de leugen in een waarheidsgetrouw verhaal, werden bestempeld als belangrijke onderdelen van goede liegstrategie.

Pathologische leugenaars

Onder de productieve leugenaars bevindt zich ook een kleinere groep, de zogenaamde ‘pathologische leugenaars’, met een aandoening die ook wel bekend staat als pseudologiafantastica of ‘mythomanie’.

Deze individuen liegen meestal niet met een strategisch doel. In feite wordt hun leven juist moeilijker door hun drang om te liegen. In tegenstelling tot veel productieve leugenaars ervaren ze misschien wroeging, maar vanaf jonge leeftijd kunnen ze zichzelf er niet van weerhouden keer op keer te liegen.

Pathologische leugenaar belemmert zichzelf

„Pathologische leugenaars vertellen vaker leugens dan de meeste anderen, en de leugens die worden verteld, hebben de neiging hun functioneren te belemmeren, angst uit te lokken en een groter risico op gevaar voor zichzelf of anderen te vormen”, zegt dr. Drew Curtis, de auteur van het boek Pathologisch liegen: theorie, onderzoek en praktijk.

Een ander belangrijk contrast met de meeste productieve leugenaars is dat pathologische leugenaars feitelijk geen cognitieve controle hebben. Terwijl een effectieve productieve leugenaar zijn mentale vaardigheden gebruikt om de waarheid te onderdrukken en een leugen in stand te houden, kan de pathologische leugenaar zichzelf er eenvoudigweg niet van weerhouden om dwangmatig ficties te verspreiden. Zelfs als dat ten koste gaat van zichzelf.

Overigens blijkt uit een studie dat frequente leugenaars een slechtere levenskwaliteit en een lager zelfbeeld ervaren. Kortom, eerlijkheid duurt toch het langst.

Vind je iemand leuk die geen aanstalten maakt richting relatie? Misschien word je ‘gebencht’ en zo ga je daarmee om

Medicijn dat Alzheimer geneest? Daar heeft deze neuropsycholoog een hard hoofd in, maar dít kun je wel doen om risico op dementie te verlagen

Reacties