Julia Osendarp Health & mind 10 okt 2024, 19:28

Leestijd: 10 minuten

Deze stress-expert en psycholoog pleiten voor andere aanpak bij burn-out: ‘Stresssysteem heeft reset nodig’

Ruim 1,6 miljoen Nederlanders gaan gebukt onder burn-outklachten en dat is een kwalijke zaak volgens stress-expert Carolien Hamming (64) en psycholoog Rebecca Vandenabeele (49). Ze schreven samen het boek De Burn-Out Reset – Herstel je ontregelde stresssysteem en willen daarmee de blik op burn-outs veranderen. Want naast het mentale stuk, is er ook nog een belangrijk fysiek stuk.

1,6 miljoen Nederlanders met burn-outklachten, dat is een flink getal. Ook steeds meer bekende gezichten bekennen eerlijk dat ze ooit overbelast raakten. De term burn-out is de laatste jaren steeds meer geoorloofd. Eerder sprak Metro met psychiater en hoogleraar Christiaan Vinkers, die het boek In de ban van de burn-out schreef en zich tamelijk kritisch opstelt tegenover de diagnose burn-out. 

Meer stress?

Maar zijn we dan meer gestrest dan ooit? „Daar is veel onduidelijkheid over, omdat stressklachten niet goed worden gemeten”, zegt psycholoog Rebecca Vandenabeele. „Mensen lopen met stressklachten rond en vallen uit door stress. Dat aantal groeit. De vraag is: waarom? Voor stress is er niet een eenduidige naam. Mensen ervaren vaak langere tijd verschillende mentale en lichamelijke klachten, die niet als stress worden herkend. Hierdoor wordt niet iedereen tijdig geholpen en vallen mensen uit.” 

Hamming haakt in: „Stress heeft altijd bestaan. Maar we staan tegenwoordig heel veel ‘aan’. We staan op maatschappelijk vlak onder grotere druk. Bijvoorbeeld omdat we vooral inspannende mentale arbeid verrichten, of omdat we geen huis kunnen vinden. Daardoor zijn onze dagelijkse stresslevels gestegen.” 

Stress-expert over fysieke ontregeling

Hamming richt twintig jaar geleden het Expertisecentrum Stress en Veerkracht op en ontwikkelt de zogenoemde CSR-methode. ‘CSR’ staat voor Chronische Stress Reversal. Oftewel het terugdraaien en herstellen van de (ziekmakende) effecten van chronische stress. CSR benadert stress en stressproblematiek niet alleen vanuit de psychologie, maar ook vanuit andere wetenschappen, zoals de neurologie, immunologie, endocrinologie en medische wetenschappen.

Hamming legt uit dat dit een ander soort visie op stress- en burn-outklachten is, dan de reguliere visie. „Stress is psychologisch, maar ook heel biologisch tegelijkertijd. Dat wordt nog vergeten door dokters, psychologen of psychiaters. Stress of burn-outs worden gezien als een psychologisch probleem. Wat wij weten is dat je door te veel psychologische stress, fysieke ontregelingen krijgt.” Ze vervolgt: „Als je eenmaal een burn-out hebt, dan zijn de klachten zo ernstig dat het niet 1, 2, 3 overgaat. Goedbedoelde adviezen zoals ‘positief denken’, ‘sporten’, ‘jeugdtrauma’s oplossen’ of ‘jezelf motiveren’ zijn dan niet de oplossing. In mijn ogen is het bijvoorbeeld niet heel effectief om bij een psycholoog over je jeugd te praten als je zo overbelast bent.”  

‘Psycholoog met een burn-out’

De stress-expert vertelt dat uit de wetenschap blijkt dat de hersenen veranderen bij langdurige stressklachten of een burn-out. „Op scans ziet het eruit alsof je een hersenschudding hebt. Overigens ontkennen wij niet het psychologische deel, maar gaat het meer om een kwestie van timing. Wat moet je doen om lichamelijk te herstellen? En wanneer moet je de psychologische stukken aanpakken?” 

Psycholoog Vandenabeele kampte eerder zelf twee jaar met een burn-out. Omdat de klachten destijds lang aanhouden en zij weinig opknapt, besluit ze de opleiding CSR te volgen. „Ik had het idee dat ik zo snel mogelijk moest herstellen en mijn werk weer moest oppakken. Maar mijn klachten bleven hangen.” Hamming: „Een psycholoog met een burn-out, dat is natuurlijk een interessant voorbeeld. Rebecca geloofde niet in burn-outs en wist niet wat haar overkwam toen ze er zelf een kreeg.”

Aanhoudende burn-outklachten

Wat voor klachten ervoer ze dan? „Na twee jaar was mijn stresstolerantie nog steeds erg laag. Als de druk enigszins opliep, bijvoorbeeld zodra ik besloot om van 16 uur werken naar 20 uur werken te gaan, dan kwamen de klachten terug. Ik voelde me vermoeid, opgejaagd, uitgeput en ik sliep slecht.” 

Volgens de psycholoog geeft haar lichaam eigenlijk al jarenlang signalen. „Ik had al zeker vijftien jaar voordat ik mijn burn-out kreeg last vermoeidheid. Daarnaast had ik ook buikpijn en andere vage fysieke klachten. Dan moest ik ‘s middags op de bank liggen met een kruik op mijn buik. Maar je denkt: ‘Ik moet werken’, ‘geld verdienen’, ‘ik heb een gezin’ en ‘ik vind mijn baan toch leuk?’ Het zat allemaal wel snor en zou wel overgaan.” 

Maar dat gebeurt niet. „Na vier uur werken was ik doodmoe en opgefokt. Dan had ik ook donkere gedachtes, een kort lontje, hoge hartslag en ik kon niet tot rust komen. En dat verweet ik dan vooral mezelf. Dan dacht ik: ‘Je bent te perfectionistisch’, ‘je moet de lat lager leggen’ en ‘optimistischer denken’. Maar wat ik ook deed, ik bleef me lichamelijk rot voelen.” 

Fysiek herstellen

Totdat Vandenabeele de CSR-opleiding volgt. „Ik begreep ineens wat er aan de hand was en wat ik kon doen om mijn klachten te verminderen. Ik had weinig energie, ging toch werken en gebruikte dan mijn reserves. Mijn systeem zat in een overdrive, omdat ik energie gebruikte die ik niet had. Waar het misgaat, is dat het langer duurt om die reserves aan te vullen. De impact bleek groter dan dat ik doorhad. Ik moest leren om mijn tijd te nemen om te herstellen. Niet vier uur gaan werken, dan boodschappen, het huishouden doen en koken. Nee, ik moest tijd nemen om bij te komen. Meer herstel inbouwen, want ik weet inmiddels dat als ik onvoldoende herstel, die sombere gedachtes en paniek opborrelen.” 

Hamming haakt in: „Eigenlijk is het super logisch.” En dat beaamt de psycholoog. „Het is wetenschappelijk bekend dat chronische stress dat met je doet.” 

Effecten van chronische stress op het lichaam

Vandenabeele vervolgt: „Wat mij frustreert is dat mensen met een kluitje het riet ingestuurd worden. Die krijgen te horen: ‘Doe maar even rustig aan’. En dan zit je ineens zes weken thuis en ligt het probleem bij mentale problemen, depressie, jeugdtrauma of krijg je medicatie. Maar juist in die eerste weken kun je die burn-outklachten goed behandelen.”  

Hamming benadrukt dat huisartsen veelal in hokjes denken. „Die kijken dan heel specifiek naar één klacht of symptoom. Maar de dokter houdt geen rekening met de effecten van chronische stress op je lichaam. Stress activeert je lichaam. Je hart gaat sneller kloppen, je gaat zweten en minder slapen. Sporten is bijvoorbeeld gezond en kan stress temperen. Maar als je hevige stress ervaart en je lichaam aan staat, dan ga je door sporten alleen maar meer in die actieve modus. Sporten kan dan op je mentale gestel een positief effect hebben, maar je lichaam blijft in een hyperalerte stress-stand. Daarom zijn er nuances nodig.”

Volgens Hamming gaat het om bewustwording. „Dat je de dingen op de juiste momenten doet. Kun jij steeds niet slapen als je ‘s avonds gesport hebt? Dan kun je je afvragen of je niet beter ‘s ochtends kunt sporten”, aldus de stress-expert. 

Slapen

Ze vertelt verder: „Je moet begrijpen wat er met je lichaam aan de hand is. Je moet leren voelen wat er gebeurt en rekening houden met de hoeveelheid energie die je hebt en voldoende bijtanken. Als je net herstelt van een burn-out is dat in het begin heel moeilijk.” En dat begint volgens Hamming bij veel slapen en de slaapkwaliteit verbeteren. „Veel huisartsen, en überhaupt veel mensen in deze maatschappij, benadrukken dat je ‘s middags niet moet gaan slapen. Wij moedigen aan om dat wel te doen. Je hebt heel weinig energie en je moet voorkomen dat je in de overdrive komt te staan. Je stresssysteem heeft een reset nodig. Je moet je stresssysteem herstellen. Dat doe je door inspanning en ontspanning af te wisselen.” 

Overigens legt de stress-expert dat burn-outklachten in ernst kunnen variëren en dat het zich bij ieder mens op een andere manier uit. „Sommigen kunnen helemaal niks meer en zijn na tien minuten uitgeput. Anderen kunnen nog best veel, zoals bijvoorbeeld werken, maar hebben last van chronische rugklachten die maar niet over gaan of zijn om de haverklap verkouden.”

Burn-out volgens Zweeds model

Hamming wijst erop dat het fenomeen ‘burn-out’ slecht te verklaren is en het ontbreekt aan wetenschappelijke onderbouwing. Daar sprak ook psychiater Vinkers eerder over. „Wij doen in ons boek een poging om verschijnselen te verklaren en burn-out te definiëren, wat aansluit bij het Zweedse model.” Het Zweedse model? „In Zweden wordt een burn-out gezien als een stressgerelateerd uitputtingssyndroom. Een gevolg van langdurig overmatig veel stress.” 

Maar wat zijn signalen dat je tegen een burn-out, of stressgerelateerd uitputtingssyndroom, aanzit? „Ik denk dat slechte concentratie, vermoeidheid en uitputting duidelijke signalen zijn.” En Vandenabeele noemt ook op dat een veelheid van mentale en fysieke klachten een indicatie kunnen zijn van chronische stress. „Vaak ook van die onverklaarbare fysieke klachten die niet overgaan, bijvoorbeeld rugpijn. Of angstklachten die de boventoon gaan voeren en je dagelijkse leven beïnvloeden. Sommigen gaan heel lang over hun grenzen heen, totdat hun lichaam weigert. Dan is er echt een fysiologische ontregeling gaande, die niet zomaar omkeerbaar is.” 

Inspanning versus ontspanning

De psycholoog vult aan: „Vaak gaat inderdaad ook het cognitief functioneren achteruit. Oftewel geheugen, aandacht, concentratie.” Vandenabeele benadrukt dat bij overmatige stress, het stresssysteem constant aan staat. „Ook de stresshormonen zijn dan verhoogd, waardoor je hogere ontstekingswaarden krijgt. Dat kan resulteren in lichamelijke klachten. Je systeem begint dan te haperen.”

De twee stresskenners benadrukken dat voorkomen nu eenmaal beter is dan genezen, maar voor sommigen is dat in deze moderne maatschappij soms al te laat. „Als je merkt dat je aan je taks zit, dan is het belangrijk dat je snapt dat tegenover een hoeveelheid inspanning of stress eenzelfde hoeveelheid slaap, rust en ontspanning nodig is. Herstel je niet? Dan bouw je tekorten op en die moet je later inlopen. Zodra je stresssysteem aan blijft staan, krijgen ook je cellen minder onderhoud. Er moet eigenlijk altijd balans zijn”, aldus de psycholoog.

Hamming legt uit dat er energievreters, -gevers en -herstellers zijn. „Vreters zijn vanzelfsprekend, die kosten energie. Gevers zijn vaak de leuke dingen, waar je opgewonden van raakt. Zoals naar de kroeg gaan met vrienden of sporten. En herstellers zijn bijvoorbeeld slaap, yoga, een massage, naar de sauna, tekenen, zingen of rustig samen zijn met een goede vriend of vriendin. We zijn geneigd om te denken dat we alles maar kunnen. Als je jong bent, kan er meer, maar ook veel jongeren lopen tegenwoordig vast. We kunnen niet alles tegelijk, constant maar gaan en aan staan. Een mens heeft ook rust en pauzes nodig.” 

Boek: Burn-out reset

Hamming hoopt dat hun boek de norm omtrent burn-out verandert. „Ook voor hulpverleners, want wat bevelen we precies aan? Het is belangrijk dat er aandacht komt voor de fysieke gevolgen van chronische stress. En dat daardoor het fysieke stuk erkend wordt, als een mentaal gevolg. En in het bedrijfsleven moet men ervoor waken dat we niet continu aan staan. We mogen daarin wel op elkaar letten. We leggen elkaar te hogen normen op. Alsof mentale zaken geen energie kosten? Wel dus.” 

Vandenabeele weet dat een hoop mensen met burn-outklachten in het duister tasten. „Ik hoop dat die mensen zichzelf serieus nemen en tijdig rust pakken. Onderschat de gevolgen van chronische stress niet. Dat kan resulteren in overspanning of een burn-out, maar bijvoorbeeld ook in hart- en vaatziekten. Chronische stress heeft gevolgen voor je gezondheid, het is serious business. Neem hersteltijd serieus.” En Hamming benadrukt tot slot: „Slaap!”

Trauma doet pijn en vooral op oudere leeftijd, blijkt uit onderzoek: ‘Gaat onder je huid zitten’

Stress-eten: waarom doen we het en helpt het echt? 

Reacties