Julia Osendarp Health & mind 17 mei 2024, 18:16

Leestijd: 7 minuten

Deze psychiater deelt zijn ‘kritische’ kijk op de burn-out: ‘Ik zie veel overlap met depressie’

Een burn-out, oftewel een opgebrand gevoel waardoor werk en dagelijkse bezigheden niet meer lukken, is niemand meer onbekend. Maar zitten er nu zoveel mensen in een burn-out? Zijn we anno 2024 zo opgebrand? Psychiater Christiaan Vinkers (43) stelt zich tamelijk kritisch op tegenover de burn-out.

„Nederland is een van de weinige landen waar burn-out als diagnose wordt gesteld. In landen als Amerika of Frankrijk bestaat burn-out als aandoening niet.”

Over een eerder Metro-artikel, over vier typen burn-out, vertelt Vinkers allereerst dat er eigenlijk heel weinig wetenschappelijke basis is voor de diganose burn-out. Vinkers (43) is psychiater en hoogleraar stress en veerkracht aan het UMC Amsterdam. Hij schreef het boek In de ban van burn-out. „Een belangrijk punt om mee te beginnen, is dat de mensen die burn-out-klachten hebben, zich niet aanstellen. Die klachten zijn er daadwerkelijk. Ze hebben ergens last van. Ik ben alleen kritisch op de diagnose. Als je iets niet betrouwbaar vast kunt stellen, hoe kun je mensen dan goed helpen?”

Psychiater Christiaan Vinkers kritisch op diagnose burn-out

Vinkers is wetenschapper en probeert te achterhalen hoe je mensen nu het beste helpt. „De term burn-out wordt op allerlei manieren gebruikt en heeft inmiddels een maatschappelijke functie. We zeggen immers vrij gemakkelijk: ‘Ik zit tegen een burn-out aan’, spreken van een ‘burn-out-maatschappij’ of noemen we Den Haag bijvoorbeeld een ‘burn-out-fabriek’. Maar geen enkele dokter of psychiater kan de betrouwbare diagnose burn-out vaststellen. Niemand is ook eigenaar van de burn-out en dat maakt dat er weinig vooruitgang zit in de kennis erover”, aldus Vinkers. Hij vervolgt: „Weten we precies wie een burn-out hebben? Nee. Kunnen we een duidelijke diagnose stellen? Nee. Zijn er behandelingen die aangetoond werken? Nauwelijks.”

De hoogleraar legt uit dat hij bij mensen met de diagnose burn-out veel overlap ziet met depressie. „Bijvoorbeeld uitputting en vermoeidheid, dat zie je ook bij een depressie. Binnen de psychiatrie bestaat de diagnose burn-out niet, maar als je ziek thuis zit met ernstige vermoeidheid, slaapproblemen en huilbuien, dan is er echt sprake van een forse ontregeling. En je krijgt de diagnose burn-out, juist dan is het logisch dat psychologen en psychiaters zich er wél mee bemoeien.”

Overlap met depressie

„Heb je ooit gehoord van neurasthenie?”, vraagt Vinkers. Dat hadden we bij Metro niet. „Dat komt waarschijnlijk omdat het niet meer bestaat. Honderd jaar geleden stelde een Amerikaanse neuroloog deze aandoening vast, waarbij het zenuwstelsel overbelast was door te veel stress. Daar komt ook het woord zenuwlijer vandaan. Daar werden boeken over geschreven, klinieken voor opgezet en hulp voor aangeboden. Maar die aandoening verdween omdat artsen het toch niet echt konden vaststellen en ook niet wisten wat het nu precies was. In Nederland gebruikten we later ook een tijdje de term ‘overspanning’ en in de jaren 60 was er ‘de managerziekte’. Nu zijn we bekend met de term burn-out. Ik denk dat we daar over honderd jaar anders naar kijken. Het laat zien dat te veel stress niet een 21ste eeuws probleem is, maar van alle tijden, los van e-mail, social media en klimaatverandering. “

De psychiater legt uit dat men burn-outs vaker vaststelt bij wetenschappelijk opgeleiden. Depressies daarentegen vaker bij mensen die praktisch geschoold zijn. „Het stigma rondom depressie is groot. Bij een burn-out is dat minder, misschien omdat het meer het imago heeft dat iemand lange tijd alle ballen hoog hield en ‘strijdend ten onder ging’. Maar ik zie veel overlap tussen de burn-out en een depressie, en beide kunnen ernstig zijn. De term burn-out kan zorgen dat we er makkelijker over praten, en dat is goed, maar ik heb ernstige twijfels of we de aanpak van soms ernstige klachten van iemand die ziek thuis zit met een burn-out aan de vrije markt moeten overlaten.”

‘Stress is de oorzaak’

De hoogleraar vindt het dan ook zorgelijk dat er inmiddels een hele markt met burn-out coaches, behandeltrajecten en bedrijven is ontstaan. Dat terwijl het soms echt om ernstige klachten gaat. „Burn-out is een soort concept dat op wel dertig manieren kan worden uitgelegd, maar zonder wetenschappelijke basis. De term wordt dan ook heel losjes gebruikt, en dat maakt de spraakverwarring groter, juist omdat de wetenschappelijk basis zo beperkt is. Nederland is een van de weinige landen waar burn-out als diagnose wordt gesteld. In landen als Amerika of Frankrijk bestaat een burn-out als diagnose niet. Daar is het alleen een maatschappelijk fenomeen.”

We linken de burn-out veelal aan overbelasting door werk. Maar volgens Vinkers is een burn-out geen werkaandoening. Als een burn-out door te veel stress komt, dan komt dat vaak ook door andere oorzaken. „Door financiële zorgen, relatieproblemen, mantelzorg of zorgen over de wereld. Werk is niet de enige oorzaak van stress.”

De psychiater wil het veel liever over stress hebben. Dat is namelijk volgens hem een belangrijke oorzaak van mentaal uit balans raken, welke naam je er ook aan geeft: burn-out, depressie, angststoornis of toch iets anders. „Stress is heel normaal. Als je leeft, heb je nu eenmaal stress. Of het te veel wordt en wanneer je er last van krijgt, verschilt per persoon. We beschouwen de burn-out apart als een uitkomst van ‘te veel stress hebben’, maar bijna alle mentale en lichamelijke ziektes zijn gelinkt aan te veel stress. Van te veel stress krijg je klachten. Je kunt je somber of angstig voelen of wellicht verslaafd raken. Maar ook lichamelijke aandoeningen zoals overgewicht, auto-immuunklachten of hartklachten komen door te veel stress.”

‘Stress heeft een imago-probleem’

Volgens Vinkers is het overigens menselijk om af en toe uitgeput of moedeloos te zijn. „Dat hebben we allemaal weleens. We lopen allemaal tegen grenzen aan en gaan er overheen. Psychische klachten komen nu eenmaal heel veel voor. Dat is al lange tijd zo.”

Terug naar de term stress dan. Hoe werkt dat bij de mens? „Ieder mens heeft een stressorkest. Hoe stressgevoelig je wel of niet bent heeft te maken met genetica. Daarbij spelen onze stresshormonen en ons karakter een rol en bepalen die hoe we reageren op stress.” Maar volgens de hoogleraar praten we vaak pas over stress als het te veel is. „Stress heeft een imago-probleem. In mijn ogen is een burn-out eerder ‘ontregeling door stress’. Oftewel de verschillen onder mensen die wel of niet uit balans raken door stress.”

Geen tips, maar individuele zoektocht

In september start Vinkers, samen met een groot consortium van onderzoekers en bedrijven, een grootschalig onderzoek, genaamd DESTRESS. „We onderzoeken hoe we stresssignalen kunnen oppikken. Hoe herken je de rode vlaggen en hoe meten we stress? Tegenwoordig komen we namelijk te laat in actie. Wij onderzoeken hoe je die rode vlaggen op tijd herkent.”

„Dit klinkt misschien negatiever dan dat ik het bedoel, maar de mens is veroordeeld tot stress. We zijn continu op zoek naar balans. Daar hebben we geen controle over en als je die controle probeert te krijgen, krijg je daar weer stress van. De vraag is: ‘Hoeveel stress is normaal?’ Soms vind je balans en soms ben je die ook weer kwijt. Dat gebeurt bij mij ook, niemand is immuun voor stress.”

„Er gebeuren in het leven vervelende dingen, we werken soms te hard en we piekeren. Daarom geloof ik ook niet in ’10 gouden tips tegen stress’ of andere trucjes. Het verschilt namelijk per persoon. Dan kun je wel keurig jouw yoga-oefeningen blijven doen, maar als je relatieproblemen hebt, gaat de stress niet door yoga verdwijnen. En als je te hoge eisen aan jezelf stelt en gaat hardlopen om je stresslevel omlaag te brengen, dan pak je ook niet de oorzaak van het probleem aan. Wij mensen kunnen goed tegen stress, ook al praten we er alarmistisch over. Het blijft alleen een individuele zoektocht hoe je er het beste mee omgaat.”

Klachten

Stel je hebt toch een burn-out of hikt er tegenaan, wat zou Vinkers dan adviseren? „Zit je ziek thuis? Voel je je slecht en ben je uitgevallen? Dan zou ik zeggen: ‘Ga langs de dokter’. Ervaar je mildere klachten, dan is het belangrijk om met je omgeving daarover te praten. Ik zou niet te veel gaan internetten, want dan beland je van de regen in de drup. Stel jezelf vragen als: ‘Waarom zit ik niet lekker in mijn vel? Waar komt de stress vandaan? Wat kan ik doen?’ Neem signalen serieus en kom in actie. Het zijn klachten die heel veel mensen ervaren. Daar hoef je je niet voor te schamen of mee door te lopen.”

Mannen hebben minder sperma, maar wat zegt dat over de vruchtbaarheid? Artsen leggen het uit

Kan stress voor buikpijn en darmklachten zorgen?

Reacties