Julia Osendarp Health & mind 4 mei 2023, 17:59

Leestijd: 3 minuten

Waarom luistert men naar dubieuze leiders? Dat valt psychologisch te verklaren

Nu we in de maand mei onder meer stilstaan bij de gruweldaden tijdens de Tweede Wereldoorlog, kun je je afvragen waarom we verontrustende leiders hun gang lieten gaan. Tegelijkertijd wemelt het, nog steeds, van dubieuze goeroes, sekteleiders en discutabele politieke leiders, waar volgzaam naar geluisterd wordt. Maar waarom heeft een mens behoefte aan leiders? Zelfs als ze slechte intenties hebben?

Psycholoog Steve Taylor schreef meerdere boeken, waarvan zijn nieuwste boek, DisConnected, gaat over over psychopathische personen met machtsposities. Hij legt tegenover het Amerikaanse Psychology Today uit waarom sommigen zich vastklampen aan leiders. Sekteleiders, goeroes, maar ook politieke leiders met verkeerde intenties.

Psycholoog legt uit waarom we behoefte hebben aan een leider

En daar valt psychologisch blijkbaar het een en ander over te verklaren. Want volgers laten daarin verantwoordelijkheid voor hun eigen leven vallen, geven hun vrije wil op en zijn toegewijd aan hun leiders. Zij gehoorzamen bevelen zonder nadenken, alsof iets hen gehypnotiseerd heeft. En ondanks het feit dat een leider over grenzen gaat of zich slecht gedraagt, vindt een trouwe volger wel iets om dat gedrag te rechtvaardigen.

Taylor noemt dit principe het ‘afstandssyndroom’, waarbij aanhangers afstand doen van hun verantwoordelijkheden. „Deze mensen verlangen, onbewust, naar hun kinderjaren. Waarin de ouders almachtige figuren waren die hun leven beheersten en hen beschermden tegen de wereld.” Volgens de psycholoog proberen trouwe volgelingen dat opnieuw te bereiken, door hun verantwoordelijkheden te laten varen en zich over te geven aan een leider.

Glazige blik bij aanhangers van dubieuze leiders

„Ze hoeven niet zelf na te denken, want de leider kent alle antwoorden. Zij hoeven zich nergens zorgen over te maken, want de goeroe zal in alles voorzien wat ze nodig hebben. Ze voelen zich niet meer onzeker, onvolledig of verward. En ze koesteren gewoon de liefde en bescherming van de goeroe, zoals ze gewend waren van hun ouders”, aldus de psycholoog.

Volgens hem is het ‘syndroom’ zo krachtig dat het uiteindelijk het bewustzijn beïnvloedt. De psycholoog aanschouwde spirituele aanhangers, goeroes en leiders en het viel hem op dat aanhangers veelal dezelfde lege blik hadden. En die blik blijkt zelfs wetenschappelijk onderzocht. Socioloog Benjamin Zablocki omschreef deze glazige blik als een klassiek teken van hersenspoeling of ‘extreme cognitieve onderdanigheid’. En socioloog Marc Galanter concludeerde dat deze blik een isolerende functie heeft en buitenstaanders afweert.

Leiders met ‘losgekoppelde’ persoonlijkheden

Taylor vergelijkt het ‘afstandssyndroom’ met hypnose. Waarbij een gehypnotiseerd persoon zijn of haar wil opgeeft en de hypnotiseur toegang tot het brein krijgt. En daarmee gedrag, beslissingen en emoties kan sturen.

„Sekteleiders, corrupte goeroes en autoritaire politieke leiders kunnen ‘hyper-losgekoppelde’ persoonlijkheden zijn die hunkeren naar macht en bewondering”, aldus de psycholoog. Volgens Taylor zijn aanhangers of volgers daarin niet per se slachtoffer. Het gaat in eerste instantie om een akkoord. „De volger heeft een psychologische behoefte om iemand te aanbidden en de leider heeft een psychologische behoefte om aanbeden te worden.” Waarbij één de rol van het kind op zich neemt en de ander de rol van ouder.

Geen goede afloop

Taylor sluit af met het feit dat zo’n syndroom nooit een goede afloop kent. Zowel de leider als de volger kennen een ongezonde verstandhouding die gebaseerd is op psychische tekortkomingen. „De één is losgekoppeld en de ander onzeker en onvolwassen.” De kloof tussen leider en volgelingen is groot. Volgens Taylor is iedere vorm pathocratie, oftewel een machtsvorm, zoals een sekte of overheid, bestaand uit psychopaten, narcisten of machiavellisten, funest. En leidt dit volgens hem altijd tot conflict, chaos en zelfverwoesting.

Indrukwekkende docu over Tweede Wereldoorlog in Rouveen: koeien melken, dat ging gewoon door