Julia Osendarp Health & mind 21 sep 2022, 07:01

Leestijd: 4 minuten

Vraagt Nederlandse onderwijssysteem te veel van jeugd? ‘Terug naar zesjescultuur’

Het is niet goed gesteld met de mentale gezondheid van jongeren en dan met name van meisjes op de middelbare school. Schooldruk is daar een van de redenen van. En nu rijst de vraag: vraagt het huidige onderwijssysteem te veel van de jeugd? Twee hoogleraren delen hun visie.

Vorige week concludeerden onderzoekers van het Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) in hun rapport dat het niet goed gaat met de mentale gezondheid van jongeren. Voornamelijk jonge meisjes op middelbare scholen kampen met emotionele problemen. Dit steeg tussen 2017 en 2021 van 28 naar 43 procent. Ook het percentage dat druk ervaart door schoolwerk is flink gegroeid. „In de afgelopen twintig jaar is dit percentage zelfs verdriedubbeld”, aldus de onderzoekers.

VWO-meisjes het ‘aller-ongelukkigst’ in hun jeugd

Niet veel later was daar een alarmerende brief van 847 jongeren. Deze werd overhandigd aan Tweede Kamerleden op Jongeren Prinsjesdag. Hun boodschap over het huidige onderwijssysteem? Politici en beleidsmakers zouden het hokjesdenken over zogenoemd hoger en lager onderwijs moeten loslaten en er moet minder nadruk komen op prestatie en cijfers. Ook moet onderwijs beter aansluiten bij de individuele leerling en diens ontwikkeling.

Martijn Meeter is hoogleraar onderwijswetenschappen aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hoewel hij ietwat verbaasd was over deze „steile ontwikkeling”, valt het volgens hem wel te verklaren. „Leerlingen die het beter doen in het onderwijs, zijn het meest ongelukkig. Zo weten we dat meisjes beter presteren dan jongens en vwo’ers beter presteren dan andere niveaus. En wat blijkt? Meisjes op het vwo zijn het aller-ongelukkigst.”

Nederlandse jongeren waren lang oké met zesjescultuur

Volgens Meeter is de jongere generatie zich steeds meer bewust dat het om een „ratrace” gaat. „Als je voorop loopt, word je zenuwachtiger dan wanneer je ergens in het midden meeholt. De vooroplopers lijken het meest gestrest. Ook bijvoorbeeld managers in bedrijven of studenten op elite universiteiten, ervaren die gevoelens.”

Meeter legt uit dat het onderwijssysteem de afgelopen tien jaar niet veranderd is. „Het hele verhaal eromheen is wel veranderd.” Want de hoogleraar benadrukt dat de Nederlandse jongeren voorheen een gelukkige en niet-gestreste groep was, in vergelijking met andere landen. „We hadden in Nederland altijd een zesjescultuur.” Daarin nemen we wat Meeter betreft een buitenlandse mentaliteit over, waarin hoge cijfers van belang zijn. Iets dat volgens hem in het Nederlandse onderwijssysteem helemaal niet hoeft. „Die zesjescultuur is in ons schoolsysteem genoeg.”

Geen huiswerk en cijfers

De hoogleraar heeft wel zo zijn ideeën om de jongere generatie op school wat te ontlasten. „We kunnen radicaal stoppen met cijfers en kiezen voor het geven van een voldoende of onvoldoende. Dat werkt in sommige andere landen al zo. En de prestaties van leerlingen lijken er niet onder te lijden.” Maar ook het afschaffen van huiswerk kan volgens Meeter mogelijkheden bieden. „Huiswerk is niet per se nodig. Als kinderen na een dag school ook echt klaar zijn, scheelt dat ook een hoop stress.”

Jeugd is kwetsbaar

Roy Otten is hoogleraar ontwikkelingspsychologie verbonden aan de Radboud Universiteit en gespecialiseerd in risicogedrag bij jongeren. De onderzoeksresultaten verbazen hem niet. „Nederlandse jongeren ervaren veel druk, dat speelt al langer, maar lijkt ook niet af te remmen.” Een ontwikkeling die volgens hem ontstaat doordat we als mens steeds hogere eisen stellen aan onszelf en onze kinderen en het leven zo optimaal mogelijk maakbaar willen maken. „Vooral perfectionistische jongeren of jongeren die zichzelf veel vergelijken met anderen zijn dan kwetsbaar. Social media en de hunkering naar een perfect leven spelen daarin ook zeker mee. ”

En daarmee ontwikkelt zich volgens Otten een kwetsbare generatie. „Jongeren die risico lopen op een burn-out, angst, depressie en soms al vroeg langdurig uitgeschakeld zijn. Zo hoort een jeugd of studententijd niet te zijn. Als je jong bent hoef je niet de hoogste eisen te stellen en risico te lopen om jezelf voorbij te lopen. ”

Gaat niet alleen om het schoolsysteem

Vanuit oudere generaties klinkt als kritiek nog weleens dat jongeren tegenwoordig niks meer gewend zijn. Jort Kelder maakte onlangs een ‘grap’ over suïcide in zijn eigen podcast. Kelder vond sommige denkwijzen van suïcidale millennials maar belachelijk: „Het is misschien maar beter hoor, als die mensen er een eind aan maken. Als je je tentamen niet haalt, mijn God, zeg.” Volgens Otten is de jongere generatie niet zwakker dan een voorgaande generatie. „Veel te makkelijk. Het gaat niet alleen om het schoolsysteem, maar ook om de hele schil eromheen en onze hele maatschappij. De wereld verandert en is niet meer te vergelijken met jaren terug. Jongeren zijn kwetsbaar. Ze zijn aan het ontwikkelen en dat gaat gepaard met strubbelingen. Daar heb je ondersteuning bij nodig, dat was vroeger niet anders. Maar de wereld is wél veranderd.”

Otten benadrukt het feit dat de definitie ‘goed’ voor iedere jongere verschillend is. „Laten we oog houden voor individuele verschillen, erkennen dat die verschillen er zijn, en daar ook blij mee zijn.” Zo benoemt hij tot slot dat hij fenomenen als ‘cum laude’ afstuderen niet vindt bijdragen aan een gezondere omgeving. „Wij moeten inmiddels op de universiteit bij het aannemen van promovendi ook benadrukken dat het niet gaat om het aantal papers in een proefschrift. Om te voorkomen dat mensen dat pad inslaan.”

Zes jongeren leggen uit wat prestatiedruk doet: ‘Ik geef pas toe als ik instort’