Elles Mulder Gezondheid 25 feb 2024, 08:02

Leestijd: 6 minuten

Pilonderzoeker Anne Marieke Doornweerd: ‘Anticonceptiepil verandert de hormoonhuishouding en dus ook de hersenen’

Open de bijsluiter van de anticonceptiepil en je ziet een hele waslijst aan mogelijke bijwerkingen, zoals stemmingswisselingen, depressieve gevoelens en een verlaagd libido. Vooral de mentale bijwerkingen zijn voor velen een reden tot kritiek.

In een vijfdelig pildossier onderzoekt Metro het fenomeen ‘ontpillen’. Van de geschiedenis en de effecten van de anticonceptiepil tot het fenomeen ‘ontpillen’. Ook kijken we verder: wat zijn alternatieve anticonceptiemethodes en wanneer komt de veelbesproken mannenpil? In dit interview deelt pilonderzoeker Anne Marieke Doornweerd de bevindingen van haar onderzoek naar hormonale anticonceptie.

Want wat is de werking van de anticonceptiepil nou eigenlijk op onze hersenen? En welke hormonen zijn daarvoor verantwoordelijk? Heeft iedereen last van deze bijwerkingen? We legden deze vragen voor aan biopsycholoog en neurowetenschapper Anne Marieke Doornweerd. Zij doet al vier jaar onderzoek naar het effect van sekshormonen in de menstruele cyclus en van hormonale anticonceptie, zoals de pil en de spiraal, op onze hersenen. Ze richt zich daarbij vooral op de emoties en emotieregulatie.

Wat is de werking van de anticonceptiepil op de hersenen?

„De sekshormonen estradiol en progesteron zijn voornamelijk verantwoordelijk voor de menstruele cyclus. De pil legt de schommelingen van deze hormonen stil door de natuurlijke productie ervan te verlagen. Daarvoor komen synthetische hormonen in de plaats.

Estradiol en progesteron hebben receptoren die bepaalde signalen doorgeven. De cellen die gevoelig zijn voor deze receptoren zitten ook in de hersenen. Eerder dachten we altijd dat die hormonen alleen iets deden voor de eierstokken, de baarmoeder en de vruchtbaarheid van de vrouw. Maar ze hebben ook invloed op de hersenen en dan vooral in gebieden die verantwoordelijk zijn voor hoe je reageert op en omgaat met emoties, stress en angst. We zien ook in studies dat de hersenfunctie en hersenstructuur tijdens de cyclus veranderen. De pil verandert de hormoonhuishouding en dus ook de hersenen.”

Wat zijn de effecten van de anticonceptiepil op de hersenen?

„De meeste effecten staan breed geformuleerd in de bijsluiter, zoals stemmingswisselingen en depressieve of angstige gevoelens. Vanuit de literatuur weten we ook dat de stressreactie verandert.

Maar het heeft ook positieve effecten. Zo is de anticonceptiepil een middel dat alle cyclusgerelateerde kwaaltjes vermindert, omdat het de schommelingen van je eigen hormonen stillegt. Dat heeft zowel fysiek als mentaal invloed op het lichaam: je kunt de menstruatie zelf reguleren en bloedingen zijn minder heftig. Dit werkt voor sommigen positief op de mentale gezondheid. Sommigen kunnen meer van seks genieten omdat ze niet bang hoeven te zijn voor een zwangerschap. Bij anderen verlaagt de anticonceptiepil juist het libido.”

Welk hormoon is verantwoordelijk voor de negatieve effecten?

„Ook dat is per persoon verschillend, maar we zien dat vooral progesteron wordt gezien als de boosdoener. Dat hormoon piekt in de week vóór de menstruatie en de toe- en afname daarvan veroorzaakt bij sommigen symptomen van het premenstrueel syndroom. Er lijkt wel iets in progesteron te zitten waardoor mensen intenser reageren. Het ligt er allemaal aan of je gevoelig bent voor hormoonwisselingen, synthetische hormonen, estradiol of progesteron. We weten nog niet goed wie waarvoor gevoelig is en wat daartegen werkt.”

Wat zijn risicofactoren voor mentale klachten door de anticonceptiepil?

„Als je al gevoelig bent voor stemmingswisselingen of al een geschiedenis hebt met depressie en angst. Daarnaast is ook de leeftijd van invloed. Hoe eerder je eraan begint, hoe groter het risico. In de puberteit ben je namelijk gevoeliger voor geslachtshormonen, omdat de hormoonhuishouding zich in die periode ontwikkelt.

Wanneer je eerder last hebt gehad van bijwerkingen, is de kans groter dat die klachten ook bij een ander hormonaal anticonceptiemiddel ontstaan. Er lijkt iets te zijn in die hormoongevoeligheid, maar dat betekent niet dat er geen enkele mogelijkheid voor jou is.”

Kunnen we eigenlijk spreken van ‘de anticonceptiepil’?

„Ik denk niet dat je de anticonceptiepil op één hoop kunt gooien. Pillen verschillen in de hormoonsamenstelling, maar vaak wordt de combinatiepil ‘microgynon’ als eerst voorgeschreven. Dat is een synthetische versie met progesteron en estradiol. Ook de vorm van progesteron verschilt per pil.

Alle pillen hebben invloed op aanmaak van het testosteron. Echter heeft de ene pil extra testosteron-achtige effecten terwijl de andere die effecten niet heeft. Die wordt daarom vaak voorgeschreven aan mensen met hormonale acne. Het verschilt heel erg hoe je daarop reageert. Dus wanneer je last hebt van stemmingswisselingen zijn er best wel andere opties die je kunt proberen. Bespreek dit altijd met de huisarts.”

Hoe zit dat met andere soorten hormonale anticonceptie?

„Van de spiraal werd altijd gezegd dat die een lokale hormonale functie heeft in de baarmoeder. De hormonen worden zeker lokaal afgegeven, maar het wordt nog steeds opgenomen in het hele lichaam waardoor het alsnog bij de hersenen terechtkomt. Hormonen werken niet specifiek op een bepaald gedeelte. De spiraal heeft wel een lagere hormoonconcentratie, dus in die zin kan het zeker uitmaken.

Er is een studie die laat zien dat de stressreactie anders is bij pilgebruikers dan spiraalgebruikers. Pilgebruikers hebben namelijk een minder grote piek dan spiraalgebruikers. Die zijn juist hypersensitief.

Over alle andere vormen van hormonale anticonceptie weten we nog minder. Het is lastig te onderzoeken, want de ene persoon heeft helemaal geen cyclus meer, terwijl de ander nog wel menstrueert. Hormoonafgifte hangt er ook vanaf hoe het is aangebracht. Het is erg persoonsgebonden en dat geeft een extra moeilijkheidsgraad voor verder onderzoek.”

Waarom wordt er pas na zestig jaar onderzoek gedaan naar de anticonceptiepil?

„Ik denk dat het valt binnen de algemene trend waarin vrouwspecifieke aandoeningen meer aandacht krijgen. Er komen ook steeds meer vragen uit de samenleving én er zijn steeds meer vrouwelijke onderzoekers die de academische wereld in gaan.

De anticonceptiepil is ook een gevoelig onderwerp met een groot historisch en feministisch belang. De jaren 60 zorgden voor een gigantische verandering in de vrouwelijke emancipatie en seksuele revolutie. Kritiek op een middel dat gelijk staat aan zulke sociale bewegingen kan dus best gevoelig liggen.”

Wat is jouw mening over de anticonceptiepil?

„Ik denk dat de reactie vanuit de samenleving aangeeft dat er behoefte is aan meer informatie. Door een gebrek daaraan verdwijnt de nuance, terwijl die nu juist heel erg nodig is. Er is tegenwoordig meer ruimte voor kritiek, maar het slaat een beetje door naar alleen maar kritiek op de anticonceptiepil. Je kunt niet zeggen dat het goed of slecht is, want het is afhankelijk van jouw situatie en wat voor jou op dat moment het belangrijkste is. Meer onderzoek is nodig om zo veel mogelijk informatie te kunnen geven aan voorschrijver en gebruiker zodat zij een onderbouwde keuze kunnen maken. We moeten weten wie gevoelig is voor de anticonceptiepil, waardoor dat komt en wat andere mogelijkheden zijn.

Het is niet zo dat de anticonceptiepil troep is en vrouwen er niet aan moeten beginnen. De ervaring met de anticonceptiepil is erg persoonsgebonden, maar er is wel een verklaring waarom iemand zich op een bepaalde manier voelt. Dat gevoel valideren bij mensen is daarom ook erg belangrijk.

Hormonen kunnen een groot effect hebben op iemands gemoedstoestand, maar dat is niet het enige effect. Er kunnen veel dingen in je leven afspelen die ervoor zorgen dat je niet lekker in je vel zit. Hormonen zijn daar een onderdeel van maar zijn niet allesverklarend. Hou ook daar rekening mee.”

Een passend anticonceptiemiddel zonder hormonen: ‘Hoe betrouwbaar moet het voor je zijn?’

Dit is het effect van de anticonceptiepil op het lichaam: ‘Ik was afgevlakt, hard en streng’

Wanneer komt de mannenpil? ‘Wachten tot we een ons wegen’

Reacties