Iris Hermans Lifestyle 24 jul 2020, 21:30

Leestijd: 6 minuten

Vlucht door de tijd met brieven, babymanden en ‘NSB-stewardess’

Baby’s in rieten manden, het servies aan boord van de eerste KLM-vluchten, stewardessen die luchtgastvrouwen heetten en de keuze om tijdens de oorlog, toen er niet werd gevlogen, voor het verzet of de NSB te gaan.

Een kleine greep uit de nieuwe expo in het luchtvaartmuseum Aviodrome, een echte vlucht door de geschiedenis.

Luchtmeisjes

Twee stewardessen, twee keuzes, één oorlog. In ‘Luchtmeisjes’ lopen de verhalen van Trix Terwindt en Hilda Bongertman als blauwe draad door de expositie, die nu te bezoeken is. Zij behoorden tot de eerste lichting stewardessen die (vlak) voor de Tweede Wereldoorlog voor de KLM werkten.

View this post on Instagram

A post shared by Aviodrome (@beleefaviodrome)

Toen de Duitsers Nederland bezetten, bleven de toestellen aan de grond en kozen de vrouwen ieder een ander pad. Trix ging in het verzet, Hilda sloot zich aan bij de NSB. 75 jaar na de bevrijding laat de expositie ‘Luchtmeisjes’ zien hoe hun leven er voor, tijdens en na de oorlog uit zag, en hoe de oorlog altijd op de achtergrond in hun leven bleef, of misschien wel op de voorgrond. De expositie is gebaseerd op het gelijknamige boek van Ingrid van der Chijs.

Archief

„We hadden het boek waarop het is gebaseerd, dus qua verhaal was er al heel duidelijk een richtlijn. En dan is er natuurlijk het archief dat je opentrekt.” Dat is „heel eervol werk”, beaamt Lars Janssen, coördinator van de tentoonstellingen van Aviodrome. En ook gewoon superleuk. „Al die oude foto’s en handgeschreven brieven waar je door kunt bladeren, en al die verschillende objecten die je dan ziet.” Vooral de rieten manden waarin baby’s werden vervoerd, zijn echte eyecatchers. „Fascinerend dat ouders toen hun kindje in een mand deden dat dichtging, en ze de zorg overlieten aan de stewardess.”

Na weken achtereen lezen, bladeren, spitten en kijken, kent hij de levens van Trix en Hilda van voor naar achter en zijn ze meer geworden dan ‘die van het verzet’ en ‘die van de NSB’.

„Op de basisschool leerde ik: verzet is goed, NSB is fout. Heel zwartwit. Maar de keuzes die mensen toen maakten, kunnen we niet altijd als zwartwit zien.” Door in het leven van Hilda te duiken, begreep hij beter waarom zij aanvankelijk die verkeerde keuze gemaakt heeft.  Hilda was groot sportfan, zo legt hij uit. Ze kon heel goed zwemmen en was een hele harde werker, in alles wat ze deed. „Ze ging al vroeg bij de NSB omdat die beloofde dat hard werken beloond zou worden en dat sprak haar aan. Gelijke monniken, gelijke kappen, dat idee. Zo wilde ze ook een medaille wanneer ze de snelste met zwemmen was.”

Lees hier over de bierexpo in Amsterdam, waar je stout, blond, donker en speciaal vindt.

Ongeluk

En wist je bijvoorbeeld dat Hilda een vliegtuigongeluk heeft meegemaakt? vervolgt de enthousiaste coördinator. „Vliegen was toen veel gevaarlijker dan nu.” Ze overleefde het als enige, maar stapte daarna meteen weer in het vliegtuig. „Opmerkelijk hoor, dat toont wel een bepaalde mindset.”

Hij heeft beide vrouwen die de hoofdrol spelen in de expo, best een beetje in z’n hart gesloten, „Je komt heel dichtbij hen, zeker bij Trix. Haar familie heeft twee koffers vol met brieven, kaarten en items die ze tijdens haar leven heeft bewaard aan ons gegeven.” Zo las hij de brieven die Trix schreef aan haar gevangenbewaarster uit het concentratiekamp en waarin ze haar vergeeft, maar ook de brieven aan een piloot. Liefdesbrieven soms? Hij moet even lachen. „Uit de brieven is in elk geval een héle goede vriendschappelijke relatie te halen…” Ook kreeg ze een kaart van koningin Wilhelmina.

Wat is hetzelfde gebleven?

In de loop der decennia is wel een en ander veranderd, beaamt hij. Vroeger waren er vijftig stewardessen, nu zijn dat er duizenden. Een ander verschil is dat de stewardess vroeger meer gastvrouw was, omdat mensen vliegen „supereng vonden.” Plesman, de toenmalige directeur van KLM, wilde dat passagiers zich op hun gemak voelden en stelde luchtgastvrouwen aan, „die de elite op hun gemak stelde.” Nu vliegt zo’n beetje iedereen, „het is een theater vol dat naar de andere kant van de wereld vliegt.”

Het was overigens Hilda, die uit de horeca kwam, die de catering aan boord heeft gebracht. „Dat vond Plesman eerst maar niets. Ze wilde toen bijna eigen thermosflessen mee nemen, maar hij zwichtte en daarna konden de stewardessen met mandjes met koffie en broodjes aan boord stappen.”

Eenheid

Wat al die decennia lang hetzelfde is gebleven, is volgens hem het saamhorigheidsgevoel tijdens werk, iets wat hij ook teruglas in de brieven van Trix. „We zijn behulpzaam in alles, schreef ze, ons korps is een geheel, en daar was ze trots op. Dat zie je nu nog. Ook al ontmoet het cabinepersoneel elkaar pas vlak voor de vlucht, alle passagiers denken dat ze elkaar al jaren kennen, omdat ze samen die eenheid uitstralen.”

Zelf houdt hij ook van vliegen. „Ik heb het geluk dat mijn partner ook cabin crew is en ik dus soms goedkoop meekan.” En het heeft meer voordelen, grijnst hij. Het kijkje achter de schermen en in de cockpit. „Dat blijft gewoon altijd leuk.”

Over Trix

Een kijkje in het digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN), leert dat Trix Terwindt bij het verzet heeft gezeten. In Engeland werd ze, mede door haar ervaring als stewardess, gevraagd om een ontsnappingsroute op te zetten voor Britse RAF-piloten die in Nederland gestrand waren. Daar was ze mee bezig toen ze onder de codenaam Beatrice Thompson op 13 februari 1943 gedropt werd bij Steenwijk. Maar de missie werd verraden en zodra ze landde, werd ze gevangengenomen door de Sicherheitsdienst (SD).

Na vele verhoren, waarin ze niks losliet, werd Terwindt opgesloten in het seminarie in Haaren. Na vijftien maanden wordt ze overgeplaatst naar het Oranjehotel om vanaf daar door te gaan naar concentratiekamp Ravensbrück en later Mauthausen.  Ernstig verzwakt en met blijvende schade aan haar gezondheid overleeft ze de oorlog.

Trix Terwindt, @KLM-voorvrouw en geheim agente in WOII, was een vat vol tegenstrijdigheden. Lees hier haar portret: https://t.co/CTIyYj7ocg pic.twitter.com/BgrnwuZI3R

— Topvrouw@Work (@topvrouwatwork) July 13, 2017

Trix is na de oorlog weer aan de slag gegaan als stewardess voor KLM, maar moest daar in verband met gezondheidsklachten mee stoppen. Zij heeft twee relaties gehad, maar geen kinderen. Ze is in 1987 overleden.

Hilda

Een kijkje in het digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN), leert dat Hilda Bongertman de eerste stewardess van ons land was en een nationale bekendheid werd. Eigenlijk was ze een van de drie eerste, maar omdat haar uniform het eerste af was, werd zij de allereerste.

Vandaag is het precies 84 jaar geleden dat het eerste stewardessen uniform werd geïntroduceerd bij de KLM 😃✈️ Op de foto zie je Hilda Bongertman, 27 Juli 1935. pic.twitter.com/X6nC3NJyr6

— Aviodrome (@Aviodrome) July 27, 2019

In 1935 werd ze lid van de NSB. Na de oorlog gaf ze zichzelf aan en zat ze twee jaar vast in een interneringskamp. Terugkeren bij de KLM ging als ex-NSB’er niet meer, maar ze vond onder andere werk als directiesecretaresse bij de Amstelbrouwerij.

Dat het leven vol nieuwe wendingen zit, ondervond ze aan den lijve toen ze een relatie kreeg met Sonja Bonhoffer, een oud-koerierster van verzetskrant Het Parool. Na Sonja’s dood in 1994 werd ze een tijdlang verzorgd door haar Joodse buurvrouw, Nel Joseph. Hilda Bongertman stierf op 18 mei 2004 in een verzorgingstehuis, 91 jaar oud. Ze liet al haar bezittingen na aan de familie Joseph.