De economie (2)

Ruim twee eeuwen geleden schreef een der eerste denkers over ‘de’ economie zijn thesis. Die is nog steeds actueel. Kortom: we hebben de laatste twee eeuwen eigenlijk niks nieuws geleerd. Behalve misschien de nodige smoesjes om eigen belang te verheffen tot algemeen belang.

Even voorstellen? De denker in kwestie was de Schot Adam Smith (1723-1790). In zijn tijd veranderde er economisch gezien nogal veel: de industriële revolutie leidde tot heroverweging van vroegere theorieën, zoals die van de fysiocraten (landbouw is de voornaamste economische activiteit) en de mercantilisten (de eigen handel moet tot elke prijs beschermd worden). Smiths bekendste boek is An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, kortweg The Wealth of Nations (de welvaart van de naties). Het is de allereerste moderne economische theorie en werd gepubliceerd in 1776. Het is ook een dikke pil, dus doe ik er maar een greep uit.

Denkbeelden

Smiths belangrijkste uitgangspunt was: als ieder zijn eigen belang kon nastreven, zou dat leiden tot voordelen voor de hele maatschappij. Er is wel een ‘maar’. Het eigenbelang van de een mag dat van de ander niet overrulen. Met andere woorden, het eigenbelang van de kapitalistische samenleving is volgens Smith niet gebaseerd op egoïsme, maar op evenwicht. Gecontroleerde disbalans. Nou, dat had de VVD eens moeten weten.

Het gedachtengoed van Smith stond haaks op het Europees economisch denken en handelen van machthebbers in die tijd. De leer van de fysiocraten over het belang van de landbouw was enkel in het voordeel van de grootgrondbezitters, de adel dus. Daar maakte pas de Franse Revolutie een eind aan. De leer van het Mercantilisme verdedigde het beleid om de kolonialistische handel te monopoliseren naar eigen voordeel en de nadelen bij andere staten te deponeren. En dat gebeurt nog steeds.

Chinese auto’s weren met hoge invoerrechten om de eigen te dure en ineffectieve autobedrijven met subsidie te beschermen tegen de concurrentie. Zo’n subsidiewaterval maakt bedrijven inefficiënt in plaats van innoverend. Waarom nog innoveren als het geld vanzelf komt? En als die slapende bedrijven failliet gaan, is de overheid zijn centen kwijt en mag de gewone burger nog een keer dokken. Zie de coronasteun aan failliet gegane bedrijven en alle verspilde belastinggeld aan subsidies voor DSM, Tata Steel en VDL. En vergeet het verdienmodel van de energietransitie niet. Of de zorgcowboys.

Eigen belangen

Smith zag meer in wat hij noemde ‘de onzichtbare hand’. Oftewel: als elk individu de vrijheid heeft zijn eigen belangen na te streven – alleen beperkt door de grenzen van rechtvaardigheid – bevordert hij geheel onopzettelijk ook het welzijn van de samenleving en de vooruitgang. Een eeuwtje later zou Darwin dat de evolutie noemen. Helaas; dat rechtvaardige evenwicht is tegenwoordig een beetje vergeten.

Smith stelt dat de belangen van fabrikanten en handelaren tegengesteld zijn aan die van de arbeiders en publiek. Daarom moet elk voorstel voor een nieuwe wet of beleid  uit die hoek steeds kritisch worden bekeken en pas worden aangenomen na zorgvuldig, zelfs achterdochtig, onderzoek. Met andere woorden: een evenwichtig beleid als rem op de ongebreidelde invloed van een kleine groep rijkelui. Klinkt mij behoorlijk geavanceerd in de oren. Dat is nog eens ‘nieuw leiderschap’, nietwaar D66?

Adam Smith had het ook niet zo op universiteiten, al was hij zelf professor in Oxford. Citaat: ‘Aan de universiteit van Oxford houdt het grootste deel van de professoren al vele jaren zelfs niet meer de schijn op les te geven.’ Tja; dan zit er niks anders op dan zelf maar eens na te denken. Hadden ze dat hier, tijdens de coronapandemie, ook maar gedaan. Dan waren mogelijk tienduizenden mensenlevens gered. En was er misschien ook beter gekeken naar immuunziekten in plaats van geld besteden aan nutteloze preventie. Inclusief de bijbehorende niet-zorgcowboys.

De uitsmijter

‘Het totaal van de productie van alle arbeiders veroorzaakt in een goed georganiseerde samenleving de algemene welvaart, die zich uitstrekt tot iedereen.’

Steek die maar in je zak, politiek.

Reacties