Soevereinen

Deze week verscheen een rapport opgesteld door een aantal overheidsdiensten, waaronder de AIVD, waaruit blijkt dat het aantal mensen dat het gezag van de overheid niet langer erkent als legitiem de afgelopen jaren aanzienlijk is toegenomen. Het zou inmiddels om tienduizenden zogenaamde’soevereinen’gaan.

Een in mijn ogen fascinerend fenomeen dat de fundamentele vraag oproept: wie bepaalt welke macht legitiem is en welke niet?

Het is duidelijk dat de overheidsdiensten bezorgd zijn, het rapport ligt er niet voor niets. Zo komt bijvoorbeeld onder soevereinen de opvatting voor dat je niet meer belastingplichtig bent en ook schulden aflossen niet meer hoeft. Een aantrekkelijke gedachte voor wie in de problemen zit, maar helaas ga je er niet mee wegkomen. Waar deze opvatting vooral voor jezelf schadelijk is, is er ook een klein groepje radicale onafhankelijken dat bereid zou zijn geweld te gebruiken tegen de overheid. Terecht dat de rapporteurs zich hier zorgen om maken.

Aanjager

In het rapport worden ook mogelijke oorzaken gegeven voor de toename van het aantal soevereinen. Genoemd worden kwesties die het vertrouwen in de overheid hebben doen dalen. Denk aan de toeslagenaffaire, de aardbevingsschade in Groningen, de toegenomen armoede en de woningnood. De coronacrisis wordt gezien als een belangrijke aanjager van het wantrouwen tegen de overheid: een vermeende kwaadaardige elite die stukje bij beetje de burgers alle vrijheden ontneemt en uiteindelijk tot slaaf zal maken.

Terug naar de vraag wie bepaalt welke macht legitiem is en welke niet? Het antwoord daarop is: wijzelf. In het dagelijks leven staan we er niet zo bij stil maar de manier waarop onze samenleving is ingericht, is een proces van eeuwen geweest. De uitkomst daarvan is een systeem waarbij democratische besluitvorming, mensenrechten, een geweldsmonopolie dat bij de overheid ligt en een scheiding der machten de fundamenten vormen. Uiterst belangrijk is daarbij het besef dat al deze zaken producten van de menselijke geest zijn. Het zijn geen natuurverschijnselen. Wij als Nederlanders houden onze hele maatschappelijke ordening zelf in stand. Het feit dat we ons hier doorgaans niet zo bewust van zijn, is op z’n minst een indicatie dat deze redelijk succesvol is. Anders zou het verzet wel veel massaler zijn geweest.

Constructies

Oké, maar wat nu als je het echt niet eens bent met alle wetten en regels van het land waarin je leeft? En kennelijk ook niet meer gelooft in het democratische veranderingsproces? Dan is het voorstelbaar dat de ultieme consequentie is dat je uit het ‘systeem’ stapt en daarmee dus ook de legitimiteit van het systeem niet meer erkent. Ja maar, zult u misschien zeggen, al onze instituties zijn toch legitiem? We hebben een regering, onafhankelijke rechtspraak, een grondwet! Zekers, maar het blijven constructies. En het systeem blijft alleen werken als de meesten van ons er de voordelen van inzien en er dus in blijven geloven.

De geschiedenis zit vol met oorlogen die voortgekomen zijn uit gemeenschappen die zich om wat voor reden dan ook niet langer meer konden identificeren met de toenmalige machthebbers. Een bekend voorbeeld is de Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog waarbij het moederland Engeland niet langer als de legitieme gezagsdrager werd gezien. En wat te denken van de Nederlandse opstand tegen Filips II van Spanje? In 1581 ondertekende de Staten-Generaal de Acte van Verlatinghe, waarmee voor zeventien Nederlandse provincies de onafhankelijkheid een feit was. Filips de II dacht daar uiteraard heel anders over. Hetzelfde Nederland dat toen vond in zijn recht te staan door zich af te scheiden van Spanje houdt nu Nederlanders in de gaten die vinden in hun recht te staan om het Nederlandse gezag niet langer te erkennen. Het laat zien hoe relatief het begrip legitiem is.

Persoonlijke keuze

Hebben de soevereinen in Nederland dan een punt is de vraag? Inhoudelijk gezien is het moeilijk om daar een algemeen oordeel over te vellen. Wanneer het moment aangebroken is om eventueel een overheid niet meer te erkennen als het legitieme gezag, is een uiterst persoonlijke keuze. Wel hebben de soevereinen een punt in mijn beleving dat ieder mens het recht heeft om zelf te kiezen wie hij of zij als legitiem gezag aanvaardt. In de praktijk is deze keuze vooral theoretisch. Want of je de Nederlandse overheid nu erkent of niet, deze heeft nu eenmaal de machtsmiddelen om het naleven van wetten en regels af te dwingen. Wie dat echt niet wil kan beter ergens anders in de wereld gaan wonen. Er zijn zeker plekken te vinden waar je niet of nauwelijks een overheid hebt die zich met je bemoeit. En waar overigens ook niet al die gemeenschappelijke voorzieningen zijn waar we met z’n allen gebruik van maken.

Het jammere aan dit hele onderwerp is dat het een per definitie polariserend karakter heeft. Een overheid die een bepaalde groep burgers in de gaten houdt omdat zij mogelijk een ontwrichtend effect op de samenleving kan hebben en een groep burgers die niets meer met diezelfde overheid te maken wil hebben. Nu zie ik in Nederland niet zo snel een burgeroorlog ontstaan, maar het toenemend aantal soevereinen is een duidelijk signaal naar de Nederlandse overheid. Deze moet serieus inzetten op zo veel mogelijk herstel van vertrouwen. Een toekomstig Nederland als gefragmenteerde lappendeken van zelfverklaarde mini-vrijstaatjes lijkt mij een weinig aantrekkelijke gedachte. Wat overigens niet wil zeggen dat de overheid zich maar overal mee moet bemoeien.

Reacties