De blik van mijn vader

De blik van mijn vader zal ik nooit vergeten. Zo vol angst, chaos. Help me, help me. Maar ik kon hem niet helpen.

Ik was 30 en het kwam op de tv: de treinkaping van 1977 bij De Punt in Drenthe. Gierende straaljagers, beschietingen, soldaten, kreten van angst. Doden. Alles wat mijn vader had gepoogd om te verwerken na 1945, barstte open in zijn hoofd als een gezwel. Hij gaf een gil en dook onder de tafel, hoofd tussen de knieën, bevend over zijn hele lichaam. Mijn stoere vader, de dappere verzetsman uit ‘de’ oorlog, was zomaar ineens veranderd in een hulpeloos en doodsbang kind. Ik ben naast hem gaan zitten en hij greep mijn handen. Wat moest ik zeggen? Ik had de oorlog niet meegemaakt.

Blik, belaagd door monsters

Het was 1985. De 40-jarige herdenking van ‘de’ oorlog. Ik was redactielid van de lokale omroep in mijn woonplaats en nam interviews af voor latere uitzending. En toen was daar die voormalige soldaat van het KNIL, het Koninklijk Nederlands Indisch leger. Ik zag het meteen toen hij de radiostudio inkwam. De blik. Belaagd door monsters van herinneringen. Zo bleek, zo strak. Zo terug in de tijd. Zijn adem klonk als gegrom.

Achter het glas zat de man van de techniek als verstijfd. Hij wees naar de telefoon. Politie? Ik schudde nee en deed wat ik had gedaan bij mijn vader. Ik gaf de KNIL-soldaat mijn handen en hij klampte zich eraan vast. Wat hij zag in mijn ogen zou ik niet weten, maar hij kalmeerde en zijn ademhaling werd normaal. Hij hervatte zich en deed waarvoor hij was gekomen: zijn  verhaal vertellen. De duistere kant van Nederland die niemand toentertijd wilde horen. Een land, net bevrijd van de Duitse bezetting, dat een oorlog begon waarin het zelf de bezetter was. Onbegrijpelijk. Mensen die hun dierbaren in ‘de’ oorlog waren kwijtgeraakt moesten nu nog meer dierbaren afstaan. Zogenaamd vrijwillig, maar intussen. En waarvoor? Omdat de kapitalisten hun grondstoffen en plantages wilden houden. Omdat de zelfstandigheid van een ander volk hen letterlijk geen duit waard was. En de regering vond dat verwenste geld zo belangrijk, dat ze de zogenaamde ‘politionele acties’ begon. Leugens; het was een oorlog.

Zand erover

Naderhand werd gedaan of er niks was gebeurd. De doden werden niet meer genoemd. Zand erover. De mensen van ginds die moesten vluchten omdat zij ‘onze’ collaborateurs waren, werden hier niet bepaald gastvrij ontvangen. Hen werd als zoethoudertje een eigen staat op de Molukken beloofd. Maar na ruim 24 jaar perspectiefloos wachten in schamele kampen onder matige tot slechte omstandigheden was wel duidelijk dat die belofte nooit zou worden nagekomen. Ze waren verraden door de overheid waarvoor ze hadden gewerkt en gestreden. En toen kwam 1977. De treinkaping bij De Punt die mijn vader weer terugbracht bij ‘de’ oorlog. En toen kwam 1985. De KNIL-soldaat met zijn verhaal over ‘die andere’ oorlog. Die pas vanaf 1988 een eigen herdenking kreeg.

‘De’ oorlog bestaat niet. Er zijn alleen maar oorlogen, die allemaal op hun beurt ‘de’ oorlog zijn.

Zie ze allemaal. En voel erbarmen.