Dat we rouwen om mensen die we niet écht kenden is opmerkelijk, maar ook heel logisch

De mate waarin we worden blootgesteld aan massamedia, zorgt ervoor dat we niet langer alleen rouwen om de mensen die ons dierbaar zijn, maar óók om mensen die we eigenlijk helemaal niet écht kenden. Waarom doen we dat, vraagt Fabienne Kamphuis zich af naar aanleiding van de vele reacties op het overlijden van Friends-acteur Matthew Perry.

Na het overlijden van koningin Elizabeth stonden duizenden mensen in de rij om afscheid te nemen van de koningin. Ze waren naar eigen zeggen ‘met haar opgegroeid’ en deelden warme herinneringen aan haar. Ook het overlijden van André Hazes bracht een massaal rouwproces op gang: de Johan Cruijff ArenA werd beschikbaar gesteld voor een landelijk afscheidsritueel van de zanger, en was tot de nok gevuld. En ook de berichtgeving omtrent het overlijden van acteur Matthew Perry afgelopen weekend kwam voor velen als een donderslag bij heldere hemel.

Vol stadion

Dat we rouwen om mensen die we niet écht kenden, is opmerkelijk. Koningin Elizabeth was immers vást een fijne vrouw die voor veel mensen van waarde was, maar het aantal bij haar afscheidsceremonie aanwezigen die haar óók persoonlijk kenden, was nihil. André Hazes was zonder twijfel een goede zanger en maakt niet voor niets tot op de dag van vandaag deel uit van de Nederlandse muziekcultuur. Maar aan het feit dat de Johan Cruijff ArenA tijdens zijn afscheid ruim 55.000 mensen telde en zijn écht dierbare kring uit slechts een handvol mensen bestond, valt niet te ontkomen.

Ook de manier waarop Qmusic-dj Mattie Valk zich uitsprak over het overlijden van Matthew Perry („het voelt echt alsof een goede vriend is gestorven”, red.) geeft de manier waarop we omgaan met het verliezen van mensen die we helemaal niet écht kenden weer. En dat terwijl de acteur zélf in zijn boek Friends, lovers, and the big terrible thing de volgende woorden schreef: „It is very odd to live in a world where if you died, it would shock people but surprise no one.” De beste man voorspelde levend hoe er eenmaal dood massaal op zijn overlijden gereageerd zou worden, en écht geheel onverwacht kwam die inderdaad niet. Maar invloed op de massaliteit van de rouw door zijn overlijden heeft dat niet, terwijl alleen de nabestaanden van Perry zélf wisten hoe zijn leven er écht uitzag.

Wereld houdt even op met draaien

Hoewel de manier waarop we massaal rouwen om mensen die we niet écht kenden opmerkelijk is, is het fenomeen volgens experts ook heel logisch. „Herinneringen zijn het enige wat we uit onze levenservaring kunnen overhouden”, schrijft Nobelprijswinnaar en psycholoog Daniel Kahneman in zijn boek Ons feilbare denken, bijvoorbeeld. En hoewel onze herinneringen aan een overleden dierbare op zijn minst van een andere aard zijn, dat is én blijft immers een heel ander staaltje verlies, houdt de wereld voor velen tóch even op met draaien als het gaat om een voor hen toch relatief onbekend persoon. Als een licht voelbaar, en vandaag de dag toch ook vooral virtueel, schokje verdriet.

„Doordat er in de media continu berichtgeving is over het overlijden van een publiekelijk persoon, kan het zijn dat je je emotioneel betrokken voelt”, vertelt Sarah Wayland, onderzoeker aan de University of England, daarover aan de media-outlet The conversation. En wat zij zegt, klopt. De warme gevoelens die worden gekoesterd voor koningin Elizabeth worden op haar sterfdag nog steeds ieder jaar benoemd, mijn generatie zingt Zij gelooft in mij nog steeds iedere zaterdagavond luidkeels mee in de kroeg en de populariteit van Friends is negentien jaar na het aflopen van de serie niet vervolgen, maar zelfs toegenomen. Dat maakt én houdt mensen emotioneel betrokken.

Beetje kennen

Bovendien kan ook de manier waarop iemand overlijdt, hoe we naar iemand keken óf waar die persoon symbool voor stond, een rol spelen. Ben je groot fan van de Engelse koninklijke familie, dan slaat het overlijden van koningin Elizabeth daar waarschijnlijk een groot gat. Was je fan van André Hazes, dan ontnam zijn overlijden je de kans op nieuwe muziek. En herkende je bijvoorbeeld karaktereigenschappen van jezelf in een ander terug, zoals veel mensen dat hadden bij acteur Matthew Perry in zijn rol als Chandler Bing in Friends, dan komt zo’n overlijdensbericht extra hard binnen. Het is immers bést frappant als je jezelf in een ander herkent en die persoon er ineens niet meer is.

En of we het willen of niet: mens-eigen bedelt de hand, het oog, het oor om steun. Ondanks talloze verklaringen, blijven we aan het eind van de dag namelijk vooral gewoon mensen. Dus hoewel we mensen als koningin Elizabeth, André Hazes en Matthew Perry niet écht kenden: hun overlijdens doen er klaarblijkelijk toe. Soms is iemand een beetje kennen al genoeg.