Gevolgen Amerikaanse inkomens-ongelijkheid als waarschuwing voor Nederland

De Nederlandse regering moet meer investeren in armoedebestrijding en het versterken van de sociale zekerheid. Gebeurt dit niet, dan zal in Nederland dakloosheid en armoede verder toenemen.

Schrijnende situaties zoals we die kennen uit de Verenigde Staten zullen in de toekomst ook hier waarneembaar zijn. Een sterke middenklasse is van cruciaal belang, toekomstige kabinetten moeten alles doen om de snel groeiende inkomensongelijkheid in ons land af te remmen.

De inkomensongelijkheid tussen de superrijken en de rest van de Verenigde Staten is groter dan ooit. Die kloof is er al decennialang, maar de laatste vijf tot tien jaar wordt het voor steeds meer Amerikanen moeilijker om het hoofd boven water te houden. Vanuit de Amerikaanse overheid wordt er te weinig geïnvesteerd in betaalbare huisvesting, openbaar onderwijs, gezondheidszorg en armoedebestrijding.

Aan het lot overlaten

Het verval en de ongelijkheid in de VS is aan het sterk groeiende dakloosheid probleem te zien. Gezinnen met kinderen wonen op straat of in een auto. Demente bejaarden, gehandicapten en mensen met psychische problemen worden zwaar verwaarloosd, zomaar in het openbaar aan hun lot worden overgelaten.

Daarnaast is er ook veel ‘verborgen armoede’. Zo stonden er na het uitbreken van de coronacrisis binnen een paar weken miljoenen Amerikaanse gezinnen uit de middenklasse bij de voedselbanken. Een teken dat het bij een periode van tegenspoed al gauw mis gaat en dat veel gezinnen de financiële touwtjes maandelijks nauwelijks aan elkaar kunnen knopen.

Een rapport van de Verenigde Naties uit 2017 beschrijft het probleem van dakloosheid in San Francisco als een wrede en onmenselijke crisis en een schending van de mensenrechten. Leilani Farha, een speciale rapporteur van de VN voor huisvesting, bezocht de Californische steden San Francisco, Oakland en Berkeley. De erbarmelijke omstandigheden en haar waarnemingen brachten haar ertoe om het grootstedelijke daklozenprobleem in San Francisco te vergelijken met steden als Mumbai, Delhi, Jakarta en Manilla.

Hoe komt het dat de San Francisco bay area, één van de rijkste grootstedelijke gebieden ter wereld, kampt met een daklozenpopulatie van meer dan 38.000 personen? Hoe heeft dit zo uit de hand kunnen lopen? Hier zijn meerdere redenen voor aan te wijzen, maar het ontbreken van een degelijk safety-net en de krankzinnig grote inkomensongelijkheid tussen bevolkingsgroepen liggen aan de basis van het probleem. Een sombere conclusie, maar zo is de situatie in de VS niet altijd geweest.

The Great U-turn

Onder president Eisenhower (1953-1961) betalen de topinkomens in de VS minimaal 70 procent inkomstenbelasting. Nu is dit maximaal 25 procent. Er wordt in die jaren geïnvesteerd in infrastructuur en burgerrechten. Het is een gouden tijd voor de Amerikaanse economie en zijn werknemers. Deze situatie begint eind jaren ’70 te veranderen, tijdens wat vaak The Great U-Turn (de grote ommekeer) wordt genoemd.

Vanaf eind jaren ’70 gaan er veel goede banen verloren binnen de traditionele, sterke Amerikaanse industriële en productiesector. De banen die ervoor in de plaats komen zijn minder goed. Jobs, vaak flex-banen, in bijvoorbeeld de fastfoodbranche en detailhandel, betalen minder en hebben veel slechtere arbeidsvoorwaarden. Vervolgens introduceert Ronald Reagan begin jaren ’80 zijn vrijemarktideologie. De grootmachten van het Amerikaanse bedrijfsleven hebben in deze periode hun kans gegrepen en als gevolg  profiteren aandeelhouders en CEO’s maximaal van de behaalde megawinsten.

Een rapport van het Economic Policy Institute (Instituut voor economisch beleid) concludeert in 2019 dat de vergoeding voor Amerikaanse CEO’S tussen 1978 en 2018 met 940.3 procent is gegroeid. Voor de gemiddelde Amerikaanse werknemer is de groei over dezelfde periode slechts 11.9 procent. Deze feiten en cijfers in acht nemend is het niet moeilijk te begrijpen waarom het in de VS zo uit de hand gelopen is.

Inperken en wegbezuinigen

Ondertussen wordt het sociale vangnet voor de meest kwetsbaren Amerikanen steeds verder ingeperkt en wegbezuinigd. Arbeidsvoorwaarden voor werknemers verslechteren, vakbonden worden stelselmatig en substantieel afgebroken. John Schmitt, vice-president van het Economic Policy Institute (Instituut voor economisch beleid), schreef in zijn rapport No Vacation Nation voor het Centre for Economic and Policy Research (centrum voor beleid- en economisch onderzoek): „De economie van de Verenigde Staten is de enige geavanceerde economie ter wereld die zijn werknemers geen betaald vakantieverlof garandeert. Het erop vertrouwen dat bedrijven vrijwillig betaald verlof aanbieden heeft gewoon gefaald.” In verschillende studies komen Amerikanen naar voren als de hardst werkende arbeiders ter wereld. Zij verdienen natuurlijk veel betere voorwaarden en compensatie.

De situatie in Nederland met betrekking tot inkomensongelijkheid en armoede is totaal niet te vergelijken met wat er in de Verenigde Staten gebeurt. Wel is er in ons land een afbraak van de sociale zekerheid waarneembaar en zijn er symptomen die erop wijzen dat we de afgelopen tien jaar langzaam de Amerikaanse kant zijn opgeschoven. Dat is een slechte zaak, het moet afgeremd en omgedraaid worden. De Nederlandse regering moet steviger investeren in armoedebestrijding, sociale zekerheid, betaalbare huisvesting, en gezondheidszorg. Gebeurt dit niet, dan zullen de kosten in de toekomst vele malen hoger uitvallen en zal blijken dat de ontstane problematiek zeer moeilijk weer op te lossen is.

Olav van Zijl is een Amerikaans- Nederlandse commentator. Hij werkt vanuit Den Haag en de Verenigde Staten.