Carnaval als omkeringsritueel

Begrijp me goed, ik gun iedereen zijn feestje. Ik moet er zelf niet aan denken, maar mensen die een paar dagen willen hossen en zuipen vooral doen! Leven en laten leven is een groot goed. Maar voor mij wringen de historische wortels van het carnaval.

Ik kan het niet nalaten om daar in te gaan wroeten. Dat is nu eenmaal het lot van een historicus, vergeeft u mij.

Carnaval is van oorsprong een gekerstend heidens feest dat wordt gevierd de dagen direct voorafgaand aan de veertig dagen vastentijd ter voorbereiding op Pasen. Eén van die heidense voorlopers is het Romeinse feest der saturnaliën ter ere van de god Saturnus. Het meest opmerkelijke aan dit feest is dat de rollen van meester en slaaf omgekeerd werden. De meester bediende zijn slaaf en de slaaf droeg de kledij van zijn meester. De maatschappelijke rollen werden even helemaal omgedraaid. De maatschappelijke hiërarchie was even verdwenen. Iedereen was op dat moment gelijk. Deze traditie werd in de christelijke middeleeuwen in gekerstende vorm voortgezet. Nog even gek en losbandig doen, nog even veel eten en drinken voordat de vastentijd begon. Het carnaval fungeerde daarmee ook als een soort van uitlaatklep in een samenleving waarin de kerk normaliter grote zeggenschap had over het dagelijks leven.

Carnaval: iedereen even gelijk

Het huidige carnaval zal voor de meeste mensen niet meer het begin van de vastentijd inluiden, laat staan dat iemand de link zal leggen met de god Saturnus. Voor veel mensen is het echter een welkome onderbreking van de sleur en structuur van het dagelijks leven. Veel oude elementen van het omkeringsritueel zijn nog steeds aanwezig. De maatschappelijke orde wordt voor een paar dagen op zijn kop gezet. Doordat iedereen verkleed en daardoor onherkenbaar is, vervallen maatschappelijke status en afkomst. Iedereen is even gelijk. Het stadsbestuur draagt door het overhandigen van de sleutel symbolisch de macht over aan de prins van het carnaval. De maatschappelijke omgangsvormen worden vrijer en losser dan normaal, zeker ook ingegeven door de rijk vloeiende drank.

Lolletje gehad

Na een paar dagen wordt echter de sleutel weer ingeleverd bij het stadsbestuur en gaat iedereen weer over tot de orde van de dag. En daarmee is het omkeringsritueel voor dit jaar aan zijn einde gekomen. Het is juist dit geplande en tijdelijke karakter van het ritueel dat daarmee de maatschappelijke orde bevestigt. We hebben ons lolletje gehad, terug naar de orde en sleur van alledag. We gaan weer hard aan het werk, uitkijkend naar die twee weken in de zomer waarin we ook weer even kunnen ontsnappen aan het normale leven. Is het leven op deze manier niet grotendeels een gevangenis denk ik dan? Zou het niet veel mooier en fijner zijn als we een aantal aspecten van het carnaval kunnen integreren in ons dagelijks leven? Neem wat meer tijd voor ontspanning, spreek eens wat vaker af met vrienden, doe iets leuks met de buren. Ga een dag minder werken en zoek een baan waar je je hart in kwijt kunt als je ongelukkig bent op je werk. Wees lief voor elkaar en flirt als je daar zin in hebt. Misschien dat we dan een omkeringsritueel als carnaval wat minder hard nodig hebben.