Cultuur, traditie en identiteit verander je niet even

Koning Willem-Alexander bracht onlangs in een videoboodschap naar buiten dat de gerestaureerde Gouden Koets voorlopig niet met Prinsjesdag zal rijden. De vraag die voorligt: is het nog wel gepast om ons staatshoofd te laten rondrijden in een koets met daarop een paneel dat door veel mensen inmiddels wordt geduid als racistisch?

Hoort de koets niet in het museum thuis? De discussie hierover wordt ondertussen al meer dan tien jaar gevoerd en het einde lijkt nog niet in zicht. Het doet gelijk denken aan die andere discussie, die van zwarte piet. Moet het uiterlijk van zwarte piet als racistisch bestempeld worden en kan deze traditie dan niet beter aangepast worden? Bezwaren tegen het uiterlijk van zwarte piet zijn niet nieuw, maar de afgelopen tien jaar lijkt de maatschappelijke discussie pas echt goed op gang te zijn gekomen. Inmiddels ontstane varianten als de roetveegpiet beginnen langzaamaan iets meer geaccepteerd te raken.

Discussies niet uniek

Dit soort discussies zijn niet uniek voor Nederland. De Black Lives Matter-beweging heeft in de Verenigde Staten de al veel langer bestaande onvrede over het verheerlijken van zuidelijke ‘oorlogshelden’ uit de Amerikaanse burgeroorlog een grote impuls gegeven. Inmiddels zijn meerdere standbeelden van generaal Robert Lee in de staat Virginia van hun sokkel gehaald. Lee was de opperbevelhebber van de staten die vochten tegen het noorden, dat voor de afschaffing van de slavernij was. Het beeld moest weg want ‘dit is niet wie wij zijn’, aldus de gouverneur van Virginia. Tegenstanders vochten de verwijdering juridisch aan maar de rechter besliste anders.

In de zuidelijke staten speelt ook de discussie over de confederate vlag. Deze vlag was het symbool van de confederatie, zoals de zuidelijke staten zichzelf noemden tijdens de burgeroorlog. Tot op de dag van vandaag is deze vlag voor veel zuiderlingen  onderdeel van hun geschiedenis, hun identiteit. Veel afro-amerikanen vinden de vlag racistisch omdat deze verwijst naar het pro-slavernij verleden. Op veel overheidsgebouwen in de zuidelijke staten wappert naast de nationale vlag ook de confederate vlag, ondanks de niet-officiële status ervan. Inmiddels is deze traditie onder druk van de kantelende publieke opinie aan het verdwijnen.

Heftigheid protesten

Wat opvalt bij deze discussies is vaak de heftigheid waarmee de tegenstanders protesteren tegen de voorgestelde veranderingen. Een belangrijke reden daarvoor is dat het mensen raakt in hun identiteitsbeleving, in wie zij zijn. En dat verander je niet zomaar. Neem bijvoorbeeld de zwarte piet-discussie. Het zijn altijd volwassenen die zeggen dat zwart piet zwart moet blijven, niet de kinderen. Dat heeft alles te maken met het feit dat een kind dat voor het eerst het Sinterklaasfeest meemaakt er blanco in staat. Een kind weet niet beter dan dat piet een roetveegpiet is. Het zijn de ouders die hun fijne jeugdherinneringen aan zwarte piet bekritiseerd zien worden. Het roept zoveel emotie op dat men het moeilijk vindt om zich te verplaatsen in degenen die vanuit hun eigen afkomst en geschiedenis zwarte piet begrijpelijkerwijs een kwetsende traditie vinden. Hetzelfde geldt voor de witte inwoners van de zuidelijke staten in Amerika. Een niet onaanzienlijk aantal heeft geen probleem met de confederate vlag. Dat komt echt niet omdat deze mensen allemaal white power supremacisten zijn, maar de vlag slechts zien als een symbool van hun zuidelijke identiteit en geschiedenis. Dat de vlag nu op steeds meer plekken verdwijnt, roept soms heftige emoties op.

Identiteit staat dus centraal hier. En identiteit wordt voor een groot deel gevormd door wat je in je jeugd meekrijgt van je ouders, je school en de samenleving. Dat geldt ook voor onze tradities en symbolen. Ook deze worden doorgegeven van generatie op generatie. En hoe ouder we worden hoe vaster al deze bagage in ons ‘zijn’ wordt verankerd en zich nog maar moeilijk laat veranderen. Het zijn dan ook vaak jonge mensen die voor verandering zorgen op het moment dat zij gaan twijfelen aan wat zij van de vorige generatie meekrijgen. Dat verklaart ook waarom er soms generaties overheen gaan voordat ingesleten opvattingen en gedragingen zijn veranderd.

Identiteiten botsen

Veel mensen hebben de laatste decennia het gevoel dat de eigen cultuur, traditie en identiteit sterk onder druk is komen te staan. En dat is begrijpelijk, want de wereld verandert snel. Ontwikkelingen als globalisering, migratie en de digitale revolutie hebben grote impact op ons leven. Een beweging als Black Lives Matter werd dankzij het internet en de social media binnen de kortste keren een mondiale beweging. We kunnen zien wat er in de rest van de wereld gebeurt en de hele wereld kan zien wat er bij ons gebeurt. Menselijke interacties zijn in een stroomversnelling gekomen en verschillende identiteiten botsen met elkaar. Bestaande opvattingen en tradities zijn voortdurend aan kritiek onderhevig. Polarisatie is het gevolg.

Voor nogal wat mensen gaan alle veranderingen veel te snel. Tegelijkertijd is te zien dat deze veranderingen wel een blijvend karakter hebben. En terecht, want we kunnen niet meer terug naar vroeger. Maar maatschappelijke aanpassingen vergen doorgaans wél tijd, revoluties uitgezonderd. Het is de kunst om met elkaar in gesprek te blijven waarbij wederzijds respect het sleutelwoord zal moeten zijn. Begrijpen waarom de persoon die tegenover je zit die verandering wil, maar ook omgekeerd begrijpen dat voor de ander die verandering tijd kost.