Vrijheid

„De grenzen van mijn vrijheid zijn daar waar die van jou beginnen.” Naar ik dacht een citaat van de Franse filosoof Montesquieu.

Zo niet, dan toch. Deze uitspraak raakt aan het oudhollands gezegde: ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook en ander niet’. Of, om terug te gaan naar de tien geboden: ‘Behandel een ander zoals u zelf behandeld wilt worden’.

Allemaal wijze woorden die mijns inziens de essentie raken van het begrip vrijheid. Een begrip dat het afgelopen jaar aan inflatie onderhevig is geworden. Door de coronacrisis ging het maar al te vaak om het begrip vrijheid en de inperking ervan. Het bleek lastig om de grens tussen persoonlijke vrijheid en het belang van de volksgezondheid te bepalen. Hoeveel invloed heeft jouw gedrag op het landsbelang, de gezondheid van je medemens? Ogenschijnlijk weinig. Maar een wijs persoon vertelde mij eens dat, wanneer je je afvraagt in hoeverre jij als individu invloed kunt hebben op het grotere geheel, je moet denken aan een mug in je slaapkamer in een zomernacht. Een mug is klein, maar hij heeft zeer veel invloed op je nachtrust, zelfs wanneer hij alleen is.

Gewend aan veel rechten hebben

Oftewel: wat jij doet, doet ertoe. Wij zijn in Nederland vooral gewend geraakt aan het idee dat we rechten hebben. Veel rechten. Pas wanneer die rechten in conflict raken met het belang van het grotere geheel, de medemens, gaan we in discussie. Een vaak vinden we dan dat ons recht op vrijheid prevaleert. Juist de afgelopen tijd zijn we ons, naar ik hoop, bewust geworden van de gevolgen van hetgeen men denkt dat zijn/ haar recht is. Het recht om te winkelen. Het recht om elkaar op te zoeken. Het recht om elkaar te knuffelen (want: huidhonger!). En bovenal blijkbaar het recht om op een terras te kunnen zitten. Vooral dit laatste bleek soms te prevaleren boven het belang van de volksgezondheid, en zelfs bijna boven het belang van face-to-face onderwijs op het hbo en wo. Het recht om te vieren dat Ajax landskampioen is geworden, prevaleert blijkbaar boven de gezondheid van vele anderen. En de werkdruk van de mensen in de zorg. Corona heeft onze prioriteiten getest en wat mij betreft zijn we gezakt in de beoordeling hiervan.

Ik denk dat we zijn doorgeslagen in wat we denken waar we recht op hebben. Mijn vrijheid grenst daar waar ik die van een ander inperk. Heel klein (en vast herkenbaar): het recht van mijn buren om keihard hun favoriete muziek te draaien, stopt daar waar mijn woongenot eronder lijdt. Mijn recht om mensen te ontmoeten en me vrijuit te bewegen, stopt tijdens een pandemie daar waar het een risico inhoudt voor de gezondheid van mijn medemens. Ook de gezondheid van de medemens die ik op dat moment niet zie.