Weg met de bullshit job

Onlangs opende ’s lands bekendste grootgrutter de allereerste kassaloze winkel. Vooralsnog gaat het om een experiment waarbij moderne technologie de caissière vervangt. Een geweldig experiment waarvan ik hoop dat het zal slagen. Niet omdat ik caissières niet waardeer, maar omdat daarmee een bullshit job verdwijnt.

Het begrip bullshit job werd in 2018 geïntroduceerd door de antropoloog David Graeber. Globalisering en voortschrijdende technologie hebben volgens hem vooral geleid tot bullshit jobs: banen die zinloos zijn en niets bijdragen. Het heeft niet geleid tot banen die inherent bevredigend zijn omdat ze wezenlijk bijdragen aan de samenleving en niet tot meer vrije tijd. Voorbeelden van bullshit jobs vinden we overal: duurbetaalde managers die niets anders doen dan bepalen en controleren hoeveel minuten aandacht een zorgcliënt krijgt, telemarketeers die op agressieve wijze onzinnige producten en diensten trachten te slijten en overheidsambtenaren die niets anders doen dan trachten mensen te betrappen op het overtreden van onzinnige regeltjes.

Bullshit jobs konden ontstaan bij een gebrek aan focus op wat werkelijk belangrijk is in het leven: creativiteit, betekenis en vrijheid. Technologische vooruitgang en de daarmee gepaard gaande rijkdom hebben niet geleid tot meer vrije tijd en zinvol werk, maar tot meer werk dat grotendeels betekenisloos is. Zoals een ex-medewerker van Facebook zei: ‘De knapste koppen van de wereld houden zich bezig met de vraag hoe ze mensen nog beter kunnen verleiden om op advertenties te klikken.’ Wie een gewezen caissière op haar sterfbed vraagt wat ze nog had gewild van het leven, krijgt niet als antwoord dat ze nog graag duizenden producten meer langs de scanner had willen halen. De kans is groot dat ze zegt dat ze graag meer tijd had gewild voor wat er echt toe doet in het leven.

Voortschrijdende technologie zal het beroep van caissière doen verdwijnen en dat is prima. Hoe meer bullshit verdwijnt, hoe groter de kans dat een breedgedragen inzicht ontstaat dat arbeid op een heel andere manier gewaardeerd moet worden. Dan ontstaat ruimte voor gedachten over een heel andere samenleving met meer ruimte voor creativiteit, vrijheid en betekenisvol werk.

Persoonlijk ga ik de meeste caissières die ik ken, missen. Misschien kunnen we gewoon eens samen een bakje koffie gaan doen en het hebben over wat belangrijk is.