We hebben het niet geweten

75 jaar geleden werden de omvang en verschrikkingen van de Holocaust duidelijk. Veel Duitsers konden niet omgaan met deze ongemakkelijke waarheid en een veelgehoorde reactie destijds was: ‘Wir haben es nicht gewusst.’ Ook de Nederlandse geschiedenis kent zijn ongemakkelijke waarheden. Nu, 75 jaar na de bevrijding, gaan er soms stemmen op om alle verwijzingen naar wat mooi leek, maar zwart was, te schrappen uit het straatbeeld. Dit wissen van het ongemak kan er echter toe leiden dat ook wij over enige tijd moeten zeggen: ‘We hebben het niet geweten.’

Onlangs laaide de discussie weer op, omdat het Amsterdams Museum de term ‘Gouden Eeuw’ schrapt. De culturele en economische voorspoed van die tijd was immers slechts voorbehouden aan een rijke bovenlaag en had bovendien duizenden ‘in den vreemde’ het leven gekost. J.P. Coen bracht een groot deel van de Bandanezen om, Generaal J.B. van Heutsz vermoordde duizenden Atjehers. Samen met Witte de With schreven zij niet alleen gouden, maar ook zwarte bladzijden in onze geschiedenis. De aanduiding ‘gouden’ doet dus geen recht aan de ontwikkelingen van die tijd. Het schrappen van die term doet dat echter ook niet.

Juist de benaming ‘Gouden Eeuw’ zegt immers ook iets over de wijze waarop, en het tijdsgewricht waarin, historici – en musea – vooral het licht hebben gezet op de weldaad en de overdaad en niet op de misdaad. Door het goud weg te halen, wordt het zwart echter niet zichtbaar. De term ‘Gouden Eeuw’ is een uiting van politiek gekleurde geschiedschrijving, maar het schrappen van die term is dat evengoed.

De taak van een geschiedschrijver is het om, op basis van betrouwbare bronnen, een zo volledig mogelijk beeld te schetsen van gebeurtenissen en de verbanden daartussen. Alleen zo ontstaat een debat waarin geleerd kan worden. Wie namen en aanduidingen van historisch belangrijke perioden en personen schrapt, doet geen recht aan de geschiedenis en is bezig met het creëren van een collectief geheugen vanwaaruit op termijn iedereen kan zeggen: ‘We hebben het niet geweten.’ Het is pas 75 jaar geleden dat we juist dát onze oosterburen zeer kwalijk hebben genomen.

Tenslotte, laten we stoppen met het schrappen van namen van zwartgerande ‘helden’ uit het straatbeeld. Straten, pleinen, gebouwen en monumenten die in naam verwijzen naar dubieuze ‘helden’ moeten niet worden hernoemd, maar juist een bron worden van lessen. Laten stoppen met eren via de straat en beginnen met leren via de straat.