Erik Jonk Sport 14 jan 2020, 19:00

Leestijd: 5 minuten

Dag van de Elfstedentocht voor als-ie nooit meer komt

Als we de tocht niet op het ijs kunnen beleven, dan doen we een Dag van de Elfstedentocht. Zo dacht historicus Jurryt van de Vooren.

Het is woensdag 8411 dagen geleden dat in 1997 de laatste Elfstedentocht werd gereden. De Koninklijke Vereniging Friesche Elf Steden is exact 111 jaar oud. Tijdens de 110e verjaardag presenteerde sporthistoricus Jurryt van de Vooren zijn boek 8070 Dagen, want kort daarna – op 8 februari – was het de langste tijd waarin heel Nederland op de Tocht der Tochten in Friesland had moeten wachten. Omdat dat wachten nog wel even kan voortduren, dacht Van de Vooren toen: ‘Geen Elfstedentocht op het ijs, dan maar in woord en beeld’.

Dag smaakt naar meer

En zo is er woensdag 15 januari de Dag van de Elfstedentocht, nog kleinschalig in het Fries Scheepvaartmuseum in Sneek. De 111 entreekaarten waren zo uitverkocht, dus deze dag smaakt voor de komende jaren naar meer. In het museum zijn standaard veel ‘Elfstedenspullen te zien’. Archiefbeelden worden vertoond, net als de Andere Tijden Sport-aflevering over Lenie van der Hoorn (de eerste vrouw die won, maar waarvoor in 1985 geen aparte prijs was geregeld). Historicus Marnix Koolhaas vertelt over de tocht van 1947, toen een grote groep schaatsers wegens vals spel gediskwalificeerd werd. Kunstenaar Anne Tjerkstra presenteert 24 portretten die hij maakte van alle winnaars.

Niet-schaatser

Jurryt van de Vooren, die overigens zelf niet kan schaatsen, werd geboren in het Gelderse Dieren. Eenmaal woonachtig in de hoofdstad studeerde hij als eerste Amsterdammer echter af op Feyenoord. „Da’s 25 jaar geleden alweer. Ik deed moderne geschiedenis en politicologie en heb onderzocht wat volksclub Feyenoord overkwam in de Tweede Wereldoorlog. Hoe ging de club om met het feit dat alles opeens anders werd.” De sport liet Van de Vooren nooit meer los. „Ik merkte dat het een mooie manier is om via de sport naar de wereld van dat moment te kijken. Geschiedenis wordt vaak geschreven vanuit de ogen van koningen, politici en machthebbers. Maar die vormen nog niet eens 1 procent van de samenleving. Via de sport kun je recht in de ogen van die samenleving kijken. Ook nu weer, als het bijvoorbeeld over het aantal vrouwen binnen een sport of racisme gaat.”

Dat er nu in samenwerking met het Fries Scheepvaart Museum, Tresoar (letterkunde) en het Fries Film Archief een Dag van de Elfstedentocht is, legt Van de Vooren graag uit. „De Elfstedentocht bestaat uit twee delen. Het eerste is het schaatsen zelf. Daar heb ik geen invloed op en is een probleem aan het worden. Het tweede is de eeuwenoude traditie in Friesland om elkaar van generatie op generatie schaatsverhalen te vertellen. Mensen die de eerste Elfstedentocht reden schreven er al een over, vertelden erover of maakten er een schilderij van. Iedereen die de tocht schaatst, zo blijkt, vergeet die dag van z’n leven nooit meer. Het maakt zo’n impact op ze, dat deelnemers dat willen doorgeven aan hun omgeving en een volgende generatie. Dat deel van de Elfstedentraditie kunnen we wél handhaven en uitvergroten. De Vereniging Friesche Elf Steden bereidt de zestiende tocht voor, de Dag van de Elfstedentocht moet de traditie bewaken. Dat is mijn werk, het werk van archieven, musea, kennisinstellingen en scholen. Het kan op allerlei manieren. Zoals in 1926 met z’n allen onder een peertje aan tafel, terwijl opa vertelt. Maar het kan nu ook via een vlog, een stream, Instagram, Twitter, een podcast, het maakt me niet uit. Dat hopen we op de Dag van de Elfstedentocht op een leuke manier te laten zien.”

De ‘Dag’ uitbreiden?

Of het evenement van vandaag uitbreiding krijgt, blijkt het komende jaar. Van de Vooren: „Ik wil in elk geval dat het jaarlijks wordt en dan misschien op meerdere plekken. Ik krijg veel reacties, bijvoorbeeld of ik meer met scholen en ijsclubs met jonge schaatsers zou kunnen doen. Nou, graag. Er is ontzettend veel respons en mag overal aanschuiven om te komen kletsen. Ik hoop in ieder geval een podcastserie te starten waarbij mensen vertellen over hun Elfstedentocht. Dat kunnen schaatsers zijn, maar ook mensen die een tocht organiseerden, burgemeesters over voorbereidingen of de reddingsbrigade. Ik hoop dat instellingen zich na deze leuke eerste keer meer met de Elfstedentocht gaan bezighouden. Maar ook de sport zelf. De sport is namelijk, op zich terecht natuurlijk, altijd bezig met de volgende wedstrijd.” Maar ja, of er ooit nog een volgende wedstrijd komt….

Gewoon wachten op de zestiende

Heeft Jurryt van de Vooren eigenlijk angst dat de Tocht der Tochten nooit meer verreden wordt? „Ik hoop gewoon op een nieuwe Elfstedentocht. Als ik al angstig ben, dan komt het door het achterliggende probleem: de vervuiling van de aarde. Dat er als gevolg daarvan nooit meer een Elfstedentocht zou worden gehouden, is dan een onbelangrijk detail. Dat weegt niet op tegen wat mensen allemaal kan overkomen. De mate van waarschijnlijkheid van een zestiende Elfstedentocht wordt steeds kleiner. Maar ja, de extremen worden steeds groter. Dat zou ook met extreme kou kunnen zijn. Ook al zegt Piet Paulusma ’binnen zeven jaar’, volgens mij kan helemaal niemand het weten.”

Als je 21 jaar of jonger bent

• Elke Nederlander van 21 jaar of jonger, heeft nog nooit een Elfstedentocht meegemaakt.

• Sinds 1909 werd de 199 kilometer lange tocht slechts 15 keer georganiseerd.

• In 1940, 1941 en 1942 waren er drie Elfstedentochten op rij, de laatste was op 4 januari 1997.

• De schaatsers doen – uiteraard – elf Friese steden aan: Leeuwarden (start en finish), Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloo-pen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker en Dokkum.

• Koning Willem-Alexander volbracht de Elfstedentocht in 1986 onder het pseudoniem W.A. van Buuren.

• Jongeren kennen de tocht natuurlijk wel van Maarten van der Weijden, die hem twee keer ging zwemmen. In 2018 gaf hij op, dit jaar haalde hij de finish.