Hendriëlle de Groot Binnenland 20 feb 2025, 13:33

Leestijd: 7 minuten

Het aantal tbs-ers neemt toe met 60 procent: hoe komt dat en wat kost het de maatschappij?

De afgelopen vijf jaar hebben rechters vaker tbs opgelegd dan voorheen: het percentage is met 60 procent toegenomen. Een van de langstzittende tbs’ers van ons land mocht onlangs naar huis: een man uit Breda, die 42 jaar in de tbs zat. Over tbs leven nog veel vragen en misverstanden. Wat houdt het eigenlijk in en wat kost het de maatschappij? Heeft het wel zin, wegen de kosten op tegen de baten? Metro spreekt met Hyacinthe van Bussel, voorzitter TBS Nederland.

Na 42 jaar tbs is de 72-jarige Henk uit Breda op vrije voeten. Hij zat zijn celstraffen uit en kreeg tbs opgelegd. In 2017 besloot hij zijn leven op te bouwen. Het ging destijds mis met het verlof, maar nu heeft de rechter er wel alle vertrouwen in dat hij er klaar voor is om de maatschappij in te gaan. Documentairemaker Jessica Villerius bracht eerder de gesloten wereld van de tbs in kaart, met haar documentaireserie Tbs: aan de andere kant.

Rechters leggen steeds vaker tbs op

De afgelopen vijf jaar legden rechters steeds vaker tbs op. Het aantal gevallen waarin ze dat deden is met maar liefst 60 procent toegenomen. Hoe komt dat? „Dat rechters steeds meer tbs opleggen, heeft te maken met een combinatie van factoren”, zegt Van Bussel. De zaak Anne Faber uit 2017 is daarbij van invloed geweest, naast de regeling ‘weigerende observandi’, waarbij de mogelijkheid bestaat tbs op te leggen aan mensen die weigeren mee te werken aan psychiatrisch onderzoek.

Dit is tevens de reden dat de dader van de moord op Anne Faber destijds geen tbs opgelegd kreeg. Voor veel mensen is tbs een heel onzeker idee: in tegenstelling tot een gevangenisstraf, weet je niet wanneer je vrijkomt. „In het verleden kon een tbs-maatregel niet worden opgelegd aan iemand die niet meewerkte. Met deze regeling kan dat wel.” Daarnaast wijst de woordvoerder erop dat de kennis over tbs bij rechters de laatste jaren is vergroot. „Dat alles leidt tot meer opleggingen.”

Behandelduur tbs

„Gemiddeld duurt een tbs-behandeling 9,4 jaar”, legt Van Bussel uit. „Patiënten doorlopen een zorgvuldig behandeltraject en worden daarin voorbereid op een veilige terugkeer in de maatschappij.”

De meeste tbs-patiënten hebben voorafgaand aan het traject een gevangenisstraf uitgezeten. Na deze straf volgt behandeling in de kliniek. „Tbs is een maatregel, geen straf”, benadrukt Van Bussel. „Het is echter wel een gedwongen verblijf, oftewel dwangverpleging.” Het doel is een veilige en verantwoorde terugkeer in de maatschappij. „Het is een heel zorgvuldig traject, waarbij wij patiënten nog jaren kunnen volgen, gedurende deze stapsgewijze terugkeer naar de maatschappij.”

Wat kost een tbs-behandeling?

Tbs is duur en deze hoge kosten zorgen voor maatschappelijk debat. Wegen de kosten nog wel op tegen de baten? Regelmatig laait de discussie op of we tbs toch niet beter kunnen afschaffen. „Een tbs-behandeling in een tbs-kliniek kost 500 euro per dag”, zegt Van Bussel. Dat is bijna twee keer zo duur als een gevangenisstraf, die de samenleving 280 euro per dag kost. De totale kosten van het gevangeniswezen zijn 1,3 miljard euro per jaar. In totaal kost een tbs-behandeling gemiddeld 1,5 miljoen euro per persoon. Dit argument grijpen tegenstanders aan in de discussie het huidige tbs-systeem af te schaffen.

Hoeveel tbs’ers worden vrijgelaten?

Op de vraag hoeveel tbs’ers worden vrijgelaten en hoe dit wordt beslist, antwoordt Van Bussel dat de uitstroom in 2022 om 51 personen ging. In 2023 was de uitstroom voor onvoorwaardelijke beëindiging 43 personen.

Nadat een rechter besluit dat de tbs met dwangverpleging wordt beëindigd, volgt in de eerst instantie voorwaardelijke beëindiging. „Dit wil zeggen dat de rechter de tbs-maatregel beëindigt, mits de patiënt zich aan bepaalde voorwaarden houdt”, zegt Van Bussel. Een voorwaarde kan zijn dat hij zich moet laten begeleiden door een behandelaar van een forensische polikliniek of dat hij geen alcohol of drugs mag nuttigen.

In deze fase houdt de reclassering toezicht: zij controleren of de patiënt zich aan die voorwaarden houdt. Als de patiënt zich niet aan de voorwaarden houdt, kan worden besloten hem terug te plaatsen in de kliniek voor een ‘time out’. Gemiddeld duurt deze fase van voorwaardelijke beëindiging twee jaar, maar het kan ook levenslang duren. Hierna kan de rechter beslissen tot onvoorwaardelijke oftewel definitieve beëindiging van de tbs-maatregel.   

Stellingen over tbs: klopt het of niet?

‘Tbs is een luxe gevangenis’      

Metro legt een aantal stellingen voor aan Van Bussel, die bij veel mensen leven over tbs. Veel mensen denken dat het een luxe gevangenis is. „Dat is zeker niet zo”, zegt Van Bussel. „In zowel een gevangenis als een tbs-kliniek is sprake van een bepaalde mate van vrijheidsontneming.” In de gevangenis ligt het zwaartepunt op vergelding en het uitzitten van een straf na een delict, in een tbs-kliniek ligt de focus op behandeling. „De gevangenis is geen behandelomgeving, er heerst geen behandelklimaat.”

‘Tbs-behandeling is zinloos, want de patiënt valt terug’

Hoe zit het eigenlijk met het idee dat een behandeling zinloos is, omdat tbs’ers toch wel weer de fout ingaan? Van Bussel is het niet met deze stelling eens. „Het doel van de behandeling is het aanzienlijk verkleinen van de kans dat de patiënt opnieuw een ernstig delict pleegt.” Dit wordt ook wel ‘recidive’ genoemd. Onderzoek wijst uit dat tbs een verhoudingsgewijs laag percentage recidivisten kent. Zo’n 19 procent valt terug binnen twee jaar na tbs met dwangverpleging. „Voor het beeld: bij ex-gedetineerden is dit bijna de helft, binnen twee jaar.”

‘Tbs wordt te makkelijk opgelegd’

Een ander punt van kritiek is dat tbs te makkelijk zou worden opgelegd. „We zien dat de maatregel steeds vaker door rechters wordt opgelegd”, zegt Van Bussel. „Dit doen zij niet zomaar. Zij baseren dit op het advies na een onderzoek door professionals.” Dit is alleen mogelijk als de betrokkene een delict heeft gepleegd waar minimaal vier jaar gevangenisstraf op staat, waarbij is vastgesteld dat de dader ten tijde van het delict verminderd ontoerekeningsvatbaar was door een psychische stoornis en de kans op herhaling groot is zonder behandeling. „Wel zien we dat vaker een lange gevangenisstraf wordt opgelegd.”

‘Er zijn te weinig doorstroomplekken voor tbs-patiënten’

Hier worden momenteel gesprekken over gevoerd, zegt Van Bussel. In hoeverre bemoeilijkt dit de behandeling? De problemen liggen bij de capaciteit en de doorstroom in de tbs-sector: „Momenteel zijn alle bedden in tbs-klinieken (niveau 4) gevuld. Aan het einde van de behandeling zijn er te weinig doorstroomplekken voor onze patiënten.” Veel patiënten hebben na de behandeling niet meer de beveiliging van een tbs-kliniek nodig, maar wel een plek in een GGZ-instelling of een instelling voor mensen met een verstandelijke beperking.

Hier loopt het op spaak: „Er zijn te weinig bedden in de reguliere GGZ of instellingen met verstandelijke gehandicaptenzorg voor onze patiënten.” Daarnaast zitten op dit moment bijna 200 zogeheten ‘passanten’ in een gevangenis te wachten op behandeling in een tbs-kliniek.

‘Tbs’ers komen altijd weer vrij’

„Dat is zeker niet het geval”, zegt Van Bussel. „Bij sommige tbs-patiënten blijft de kans op recidive, ondanks intensieve behandeling, bestaan en vinden we het onverantwoord om ze terug te laten keren in de maatschappij.”

Patiënten worden dan overgeplaatst naar een instelling waar de behandeldruk naar beneden gaat en waar het accent ligt op het wonen op het terrein. Soms heeft dat een onverwacht positief effect: „Mooi is dat we bij sommige patiënten zien dat door het verlagen van de behandeldruk, de patiënt in beweging komt. Dan kunnen we soms de behandeling opnieuw oppakken om de patiënt alsnog op een veilige en verantwoorde manier terug te laten keren in de maatschappij.”

Woedende reacties op plan om gevangenen eerder uit de gevangenis te laten

Meer boa’s op straat door tekort aan politie, wat zijn de gevolgen?

Reacties