Julia Osendarp Binnenland 26 feb 2025, 12:09

Leestijd: 6 minuten

Vier bekende coronagezichten blikken terug op de pandemie en hekelen ook het beleid: ‘Coronatoegangsbewijs was dieptepunt’

De coronacrisis staat nog in ons geheugen gegrift, maar ligt tegelijkertijd ook alweer een poos achter ons. Maar realiseer je je dat we inmiddels vijf jaar verder zijn? Vier bekende coronagezichten blikken terug op de pandemie én hekelen ook delen van het coronabeleid.

Schrik je soms nog ‘s nachts wakker met herbelevingen van avondklokken, lockdowns of botsingen met karretjes in de supermarkt? Vijf jaar geleden begon voor ons de coronacrisis en dienden zich twee bewogen jaren aan.

Vier bekende coronagezichten blikken terug

Journalist Bert Nijmeijer sprak met verschillende coronagezichten en blikte met hen voor HP/De Tijd terug op de pandemie. Hij sprak met viroloog Marion Koopmans, microbioloog Rosanne Hertzberger, Jet Bussemaker, voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving en voormalig minister Volksgezondheid, en intensivist Diederik Gommers.

Marion Koopmans laat in het nieuws van zich horen over mogelijke toekomstige pandemieën. Corona is volgens de viroloog nooit weggeweest. Een hoop mensen hebben er alleen immuniteit tegen opgebouwd. Tegen Nijmeijer vertelt ze dat het bij uitbraken zoals bij het coronavirus altijd improviseren is. „Wat was er gebeurd als we niks hadden gedaan? We het hadden laten uitrazen? De schattingen zijn dat er dan drie tot vier keer zoveel doden waren geweest. Maar dat weet je niet op dat moment. Je weet niet hoe ernstig het is. De sterfte zou ook een factor tien hoger kunnen zijn.”

Impact maatregelen tegenover gevaar corona

Ook komt de impact van de maatregelen in vergelijking met het gevaar van corona ter sprake. „Het is een karikatuur dat de maatschappelijke impact niet is meegewogen. Maar hoe meet je op dat moment de gevolgen voor de mentale gezondheid van jongeren? Hoe zwaar wegen die tijdelijke beperkingen? Hoe wegen ze op tegen de gezondheidsschade als je de maatregelen niet neemt?”, aldus Koopmans.

Microbioloog Rosanne Hertzberger is kritisch op delen van het coronabeleid. Ze was kort Kamerlid voor NSC en is inmiddels is ze directeur van het wetenschappelijk bureau van NSC. Hoewel volgens haar aan de beginperiode van de pandemie een hoop mensen bereid waren offers te maken, kende die bereidheid ook een houdbaarheidsdatum.

‘Coronatoegangsbewijs was dieptepunt’

„Het dieptepunt was voor mij het coronatoegangsbewijs. Dat is heel slecht geweest voor het vertrouwen in de overheid, en totaal onnodig.” Volgens Hertzberger had het overgrote deel van de volwassen Nederlanders zich immers laten vaccineren. „Om een paar procent bij die toch al hoge vaccinatiegraad te krijgen, gingen we naar een samenleving waarin mensen elkaar de toegang moesten weigeren, waar gemeenschappen, verenigingen en vriendengroepen uit elkaar werden gedreven door die QR-code.”

Ze benadrukt dat artsen, wetenschappers en leden van het Outbreak Management Team (OMT) het beleid bepaalden tijdens de pandemie. „Er is weinig politieke afweging geweest, terwijl er voortdurend ideologische vraagstukken op tafel lagen. Die medici en wetenschappers kregen een rol toebedeeld die ze niet zouden moeten hebben.”

Argwaan richting coronabeleid

Ze begrijpt dat sommige Nederlanders argwaan kregen tijdens de coronacrisis. „Als er iets heel onwaarschijnlijks, abrupts en ingrijpends gebeurt, gaan mensen twijfelen”, legt Hertzberger uit. „Dat zag je ook bij 9/11. Een aantal van de vragen die complotdenkers hadden bij corona waren legitiem.” Waarbij ze opnoemt dat het ontstaan van het virus ook bij haar nog steeds vragen oproept.

Ook RVS-voorzitter Jet Bussemaker bekritiseert het eendimensionale (vanuit zorgperspectief) en te directieve coronaregime. „De bijkomende schade van de pandemiebestrijding bestond uit onder andere eenzaamheid, leerachterstanden, faillissementen en een emotioneel beschadigde samenleving (de winst was, het gesprek met Marion Koopmans indachtig: veel minder doden).”

Bussemaker vervolgt: „De overheid heeft één kant gekozen door te zeggen dat iedereen maar gewoon moest doen wat de overheid voorschreef. Als je daar problemen mee had, werd je snel als wappie weggezet. De overheid had moeten proberen om meer verbindend te zijn en maatschappelijke veerkracht te stimuleren.”

‘Dansen met Janssen’

De RVS-voorzitter noemt ook de toeslagenaffaire op, die gelijktijdig het wantrouwen richting de overheid voedde. Volgens haar was de coronacrisis aan het begin een noodsituatie. „Maar je kunt niet twee jaar lang een noodsituatie hebben. Dat werkt niet in een land als Nederland, niet op zo’n directieve manier.”

Daarna noemt Bussemaker als voorbeeld op dat Nederland zich, na de versoepelingen in de zomer van 2020, nog strenger ging gedragen richting corona. De ‘harde’ Nederlandse lockdown van 21-22 was de enige, en dus strengste, van Europa. „En weet je nog, die uitspraak van Hugo de Jonge in de zomer van 2021 over ‘dansen met Janssen’? Opeens gingen alle remmen weer los.”

Corona katalysator voor maatschappelijke onvrede

Bussemaker zat de afgelopen twee jaar in het Maatschappelijk Impact Team (MIT), maar dat MIT-Team werd uiteindelijk ook weer opgeheven. „Nu hebben we weer wel een OMT, maar geen actief MIT. Terwijl we heel veel plannen hebben uitgezet over hoe je bij een volgende crisis of pandemie naast de medische ook de maatschappelijke, sociale en economische aspecten zou moeten meewegen.”

Ze noemt corona niet de veroorzaker van de maatschappelijke onvrede van de laatste jaren, maar een katalysator. Onvrede die al langere tijd sluimerde in de maatschappij door onder meer het opkomende populisme, afnemende vertrouwen in de overheid, social media en desinformatie. „De directieve top-down-benadering van de overheid heeft mensen proberen te reduceren tot 18 miljoen little government helpers. Dat heeft niet geholpen.”

OMT als richtlijn bij coronabeleid

Ook intensivist en voormalig OMT-lid Diederik Gommers van het Erasmus MC reageert na vijf jaar „Je merkte dat wij als medici heel belangrijk waren voor de informatievoorziening van de kabinetsleden, zodat zij de juiste besluiten konden nemen.” De prioriteit van het OMT destijds? Zo min mogelijk sterfgevallen en ziekenhuisopnames, ouderen beschermen en het virus indammen, legt Gommers uit.

Maar gaandeweg ontstond er ook meer discussie binnen het OMT, aldus Gommers. „De een zei: we moeten het virus blijven indammen. Een ander zei: ja, maar niet tegen elke prijs.”

‘Vertrouwen in overheid kwijt’

De intensivist legt uit dat vaker klinkt dat de politiek het OMT móést volgen, maar volgens hem maakte het kabinet toch echt de beslissingen voor het coronabeleid. „Het kabinet had één strategie en heeft die nooit veranderd. Het is voor hen waarschijnlijk een houvast geweest. Het was vrij logisch geweest om een keer van strategie te veranderen, maar dat is niet gebeurd.”

De laatste lockdown in december 2021 en januari 2022 was volgens Gommers een paniekreactie. „De politiek wilde natuurlijk dat iedereen in het gareel liep. Als je een virus wilt bedwingen, moet je afspraken met elkaar maken, en die afspraken nakomen. Dat werd in mijn ogen heel dwingend, van: als je dit doet, krijg je een cadeautje, en anders niet. Het coronatoegangsbewijs is volgens mij heel slecht geweest. Daarmee ben je vertrouwen in de overheid kwijtgeraakt, maar ook in de medische stand.”

‘Individu is heilig’

„Kijk, ik ben arts, ik adviseer patiënten. Maar ik ben niet de baas over jouw lichaam. Het is aan jou om een besluit te nemen. Voor mij is het individu heilig. Het mooie aan Nederland vond ik altijd: we discussiëren open met elkaar, en vervolgens neem je een besluit, voor jezelf. Dat hebben we een beetje verloren”, concludeert Gommers.

Dolle Mina’s terug op straat: ‘We moeten weer van ons laten horen’

Gordelroos: wat is het en hoe merk je dat je het hebt?

Reacties