Julia Osendarp Binnenland 16 okt 2024, 11:12

Leestijd: 6 minuten

Politie bewaart alle data van miljoenen Nederlanders, maar overtreedt daarmee de wet: ‘Massasurveillance’

Volgens de wet moet de politie informatie die zij verzamelt over burgers na tien jaar vernietigen. Onderzoeksplatform Follow the Money vroeg hierover Woo-stukken op. En wat bleek? De politie bewaart alle informatie die zij bemachtigt. En dat mag niet.

De laatste tijd klinkt er steeds vaker kritiek op de datahonger van overheden. Over privacyschending, data en overheidscontrole klinken al langere tijd zorgen. Eerder schreven we ook over de vrees voor de Digital ID, CBDC en een Europees medisch dossier.

Wet politiegegevens voor bescherming privacy

Volgens de Wet politiegegevens (Wpg), die sinds 2008 geldt, moeten gegevens uiterlijk tien jaar na de laatste verwerking worden vernietigd. Maar Follow The Money ontdekte dat de politie zich hier nog nooit aan hield.

Deze huidige wet geeft de politie al meer ruimte omtrent persoonsgegevens dan de voorgaande wet deed. Maar de bewaartermijnen zijn bedoeld om de privacy van burgers te beschermen. Hoe langer de gegevens in het bezit zijn van de politie, hoe beperkter deze gebruikt mogen worden. De meeste gegevens, zoals de wet voorschrijft, moeten na tien jaar worden vernietigd.

Toestemming aan politie om gegevens te bewaren

Hoewel de politie in 2015 door de toenmalige minister van Justitie en Veiligheid werd teruggefloten en bepaalde software moest gebruiken om gegevens automatisch te vernietigen, gebeurde dit niet. Het argument van de politie? Het vernietigen van gegevens, welke dan ook, zou cold case-onderzoeken volgens de leiding ‘zinloos’ maken, schrijft FTM.

Later was het toenmalig minister van Justitie en Veiligheid Ferd Grapperhaus die korpschef Erik Akerboom en plaatsvervanger Henk van Essen toestemming gaf om de software niet te installeren en om geen gegevens meer te vernietigen. In een Kamerbrief liet Grapperhaus dat weten en dat betekende dat alle informatie bewaard moest blijven. Volgens de korpschefs omdat „op voorhand niet te beoordelen is welke informatie belangrijk is of zal zijn”. Grapperhaus is tegenwoordig hoogleraar Rechtsstaat, samenleving en rechtspraktijk.

Politie overtreedt de wet

En dat betekent dat alles geregistreerd en bewaard blijft. Verkeerscontroles, overlastmeldingen, aangiftes en zelfs of iemand een huisdier heeft.

Maar daar is lang niet iedereen het mee eens, ook bij de politie niet. Maar de korpsleiding duldde geen tegenspraak en FTM concludeert dat de korpschef ‘actief’ en ‘willens en wetens’ met deze aanpak de wet overtreedt.

Gevoelige gegevens van burgers

Bart Schermer is hoogleraar privacy en cybercrime en hij bekeek de Woo-stukken van FTM. „De politie is er om de wet te handhaven. Die kan niet zomaar zelf besluiten dat deze wet ze niet uitkomt.”

Hij vervolgt: „Het gaat om bijzonder gevoelige gegevens over heel veel mensen. Als je op zo’n grote schaal inbreuk maakt op fundamentele rechten, kun je niet volstaan met een mededeling in een Kamerbrief. Er moet een wettelijke basis zijn, en die is er niet.”

Toestemming van minister

In de Kamerbrief van Grapperhaus werd ook een wetswijziging geopperd. Maar volgens Schermer kan dat evenmin. „In een rechtsstaat moet je dat vooraf regelen. En zelfs als die er komt, is het in strijd met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens om alles eindeloos te bewaren. Wat de politie wil kan gewoon niet. Dat de hoogste politieleiding en de minister desondanks anders beslissen, is bijzonder zorgelijk.”

Maar de politie hamert op het belang van cold cases. Er zouden nu duizend van dit soort zware, onopgeloste zaken liggen. Peter van Koppen, emeritus hoogleraar rechtspsychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, begrijpt ergens dat de politie informatie nodig heeft om die cold cases op te lossen. „Het probleem bij cold cases is dat het oorspronkelijke politieteam vaak fouten heeft gemaakt of niet de goede kant op keek. Daardoor heb je over de kant waar de oplossing mogelijk wél ligt heel weinig informatie. Als je wilt dat coldcaseteams succesvol zijn, moet je ze gebruik laten maken van alle oude politiegegevens die er zijn, anders heeft het geen zin.”

Oplossen van een cold case

De politie kon niet precies tegen FTM zeggen in hoeveel cold case-zaken al deze gegevens nodig waren. Maar een woordvoerder concludeert dat in zo’n tien tot vijftien cold cases deze gegevens een rol speelden.

Volgens Van Koppen zijn dit soort zaken complex. „Uiteindelijk worden er in Nederland maar heel weinig cold cases opgelost.” Eerder wordt zo’n zaak opgelost door schuldgevoelens of spijt van de dader, legt hij uit. „Maar om de kans zo groot mogelijk te maken wil je zo breed mogelijk onderzoek doen. Je weet nu eenmaal niet van tevoren wat later behulpzaam kan zijn.”

Maar ook Van Koppen vraagt zich af of dit opweegt tegen het bewaren van gevoelige gegevens van miljoenen Nederlanders.

Massasurveillance

Maša Galič is onderzoeker op het gebied van privacy en strafprocesrecht aan de Vrije Universiteit. Volgens haar gaat de aanpak en ‘datahonger’ van de politie veel te ver. „Het besluit van de korpschef is niet te rechtvaardigen. Dit gaat niet alleen om criminelen, maar ook om slachtoffers, getuigen en mensen die aangifte doen. Elk contact dat zij ooit met de politie hebben gehad, hoe banaal ook, wordt bewaard. Dat is massasurveillance, terwijl je niet weet of het iets oplevert.”

Ze vervolgt: „De fundamentele rechten van een grote groep mensen worden buitenspel gezet vanwege de minimale kans dat er ooit iets nodig is in een cold case. Dat staat niet met elkaar in verhouding en levert een enge, dystopische realiteit op.”

Privacybelangen burgers versus oplossen zware misdrijven

Maar naast privacyschending kleven er meer risico’s aan het bewaren van al die gegevens, stelt FTM. De betrouwbaarheid van oude informatie neemt af en binnen de politie kan de verleiding ontstaan om de informatie voor andere doeleinden te gebruiken. Een woordvoerder liet weten dat dat laatste gebeurt.

De politie vertelt tegen het onderzoeksplatform dat zij maatregelen hebben genomen om misbruik en verkeerd gebruik van oude politiegegevens te voorkomen. Slechts een beperkt aantal ‘poortwachters’ heeft toegang tot alle informatie. En volgens de woordvoerder worden bewaartermijnen uit andere wetten, zoals de Gemeentewet, wel nageleefd. Wel liet de politie weten dat zij bewust zijn dat zij de Wpg overtreden. Volgens de politie gaat het namelijk om een kwestie waarin twee belangrijke maatschappelijke waarden botsen: de privacybelangen van burgers en het oplossen van zware misdrijven.

De politie pleit voor een herziening van de wet. Waarin oudere politiegegevens beter worden beschermd en deze toegankelijk zijn voor cold cases, mits een onafhankelijke autoriteit daar toestemming voor geeft. Volgens de woordvoerder is een maximale bewaartermijn van 75 jaar een goede optie.

‘Alleswetende politie’

Schermer waarschuwt voor de macht van de ‘alleswetende’ politie. „De kans is misschien klein, maar hij is nooit nul. Als er een regering komt die het minder goed voor heeft met bepaalde groepen, kunnen ze al die gegevens uit het verleden gebruiken om die mensen te identificeren, zwart te maken of te vervolgen. Denk maar aan de rol die het bevolkingsregister hier speelde in de Tweede Wereldoorlog.”

En dan waarschuwt Schermer ook nog voor misbruik, lekken, doorspelen en hacken van data. „Als alle data die nu wordt verzameld in verkeerde handen komt, lopen wij als maatschappij mogelijk een nog groter risico.” Daarnaast kan dit alles ook burgers afschrikken om aangifte te doen, volgens de hoogleraar.

Opheldering

De Autoriteit Persoonsgegevens reageert geschokt op de bevindingen van FTM. Hoewel de politie lange tijd verkondigde dat problemen in computersystemen ervoor zorgden dat zij zich niet aan de Wpg hielden, blijkt uit de Woo-stukken van FTM dat het gaat om ‘een bewuste keuze om de wet te negeren’. AP wil opheldering van de korpsleiding.

Hoop huiseigenaren negatief over warmtenet: ‘Vrees voor machtspositie warmtebedrijven’

Man uit Arnhem zat jaar onterecht vast omdat vrouw stalking in scène zette

Reacties