Julia Osendarp Binnenland 11 jun 2024, 10:02

Leestijd: 4 minuten

Eerste Kamer stemt vandaag over nieuwe datawet, dit is waarom privacydeskundigen vrezen voor ‘gewone burger’

Overheden staan haast te popelen om de nieuwe datawet waardoor zij eenvoudiger gegevens kunnen uitwisselen en analyseren. Bedoeld om maatschappelijke problemen en criminaliteit te bestrijden. Maar of dat allemaal ten goede komt aan de privacy van ‘de gewone burger’, daar vrezen privacydeskundigen voor.

De nieuwe datawet, die voluit de Wet gegevensverwerking samenwerkingsverbanden (WGS) wordt genoemd, wordt vandaag door de Eerste Kamer onder de loep genomen. Geeft de Eerste Kamer akkoord? Dan krijgt de overheid een enorme vrijheid om een heleboel gegevens van burgers te verzamelen en analyseren. En dat schuurt tegen de grondwet aan, concludeert onderzoeksplatform Follow the Money. Een burger heeft namelijk recht op ‘eerbieding van zijn of haar persoonlijke levenssfeer’. Over privacyschending, data en overheidscontrole klinken al langere tijd zorgen. Eerder schreven we ook over de vrees voor de Digital ID, CBDC en een Europees medisch dossier.

Overheid wil samenwerkingen om gegevens burger te delen en analyseren

Het hele idee van dit wetsvoorstel is dat overheidsorganisaties samenwerken als het gaat om data, schrijft Follow the Money. In Nederland noemen we dat een RIEC, een Regionaal Informatie- en Expertisecentrum. Oftewel, overheidsorganisaties zoals gemeente, politie, het OM, UWV of de Belastingdienst, die onderling gegevens delen over bepaalde ‘casussen’. Dat bestaat overigens al een hele poos (sinds 2008), maar daar was al die tijd geen wettelijke basis voor. Tenzij de meerderheid van de Eerste Kamer vandaag voor de WGS stemt.

Waarom de overheid zo happig is op een wet als deze? WGS biedt overheidsorganisaties mogelijkheden om allerlei ongeregeldheden (preventief) op te sporen. Zoals fiscale of sociale fraude of overtreders van de wet en plegers van strafbare feiten. Daarnaast kan de overheid zo beter handhaven op openbare orde en veiligheid.

‘Burger tegenover almacht overheid’

Maar zoals we ook geleerd hebben van de toeslagenaffaire kunnen geruchten, ‘vage verdenkingen’ of andere data ook leiden tot een verkeerde profielschets van een burger. Informatie die de onwetende burger niet kan verifiëren en zich niet tegen kan verweren. „De Wet gegevensbescherming zet de burger met lege handen tegenover de almacht van de overheid”, aldus FTM.

De samenwerkingsverbanden zijn volgens FTM ook nogal breed. Zo mogen ook gegevens uitgewisseld worden over ‘gezinnen met complexe problemen’, gegevens uit de financiële sector (ook banken) of data over belastingontduiking en witwassen. En met het wetsvoorstel zijn er bijna geen beperkingen meer. „Bovendien mogen dit soort gegevens worden gedeeld van mensen rondom de betrokkene. Eveneens opvallend: ook private partijen als banken kunnen gegevens ontvangen en aanleveren”, aldus het onderzoeksplatform.

Maar dat is nog niet alles. Ook algoritmen worden geanalyseerd. Om zo te kijken of bijvoorbeeld een straat of buurt een ‘verhoogd risico’ qua bewoners heeft.

Eerste Kamer stemt vandaag over nieuwe datawet

De VVD, PVV en CDA zijn voor deze nieuwe wet. GroenLinks-PvdA stemt tegen. BBB zal daarin doorslaggevend zijn.

Onder meer de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) vreest voor de risico’s van dit wetsvoorstel. Daarnaast botst de wet ook met transparantie van de overheid. Burgers worden namelijk niet op de hoogte gebracht van de verdenkingen.

„Het wetsvoorstel zet de deur wagenwijd open voor een onbegrensde surveillance door een onbegrensde hoeveelheid partijen, publiek en privaat”, stelde AP-voorzitter Aleid Wolsen al in 2021. En ook de Raad van State, het belangrijkste adviesorgaan van de regering, waarschuwde al in 2020 dat het wetsvoorstel in strijd is met de grondwet. Er volgden daarna wat aanpassingen, maar AP is daardoor niet gerustgesteld.

Geen onafhankelijke controle overheid

AP pleitte eerder voor een rechter die vooraf toetst of gegevens wel of niet gedeeld mogen worden. Mede omdat mensen die ‘gevolgd’ worden geen verdachte zijn. Maar demissionair minister van Justitie Dilan Yeşilgöz (VVD) vond die rechtelijke toets niet nodig. Want? Het zou te veel tijd en mankracht kosten en volgens haar dient de overheid zich al aan de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) te houden.

Ook noemde zij rechtmatigheidsadviescommissies die oordelen of gegevens zijn toegestaan en er geen sprake is van discriminatie. Maar FTM legt uit dat die commissies niet onafhankelijk zijn en bestaan uit mensen uit deze bovengenoemde overheidssamenwerkingen. „Dat wekt bij experts weinig vertrouwen nu de overheid na tal van affaires bekendstaat als een notoire schender van de privacywet”, aldus. FTM.

‘Doen waar je zin in hebt’

Tijmen Wisman, voorzitter Platform Burgerrechten en universitair docent privacy- en gegevensbeschermingsrecht aan de Vrije Universiteit Amsterdam, spreekt ook tegen FTM zijn zorgen uit. „Je kunt als overheid voortaan doen waar je zin in hebt.”

Veel leegstand kantoorpanden: ‘Bouw ongewilde kantoren om tot woningen’

Politiebureaus 24 uur dicht, dit is waarom

Reacties