Julia Osendarp Binnenland 8 mrt 2024, 11:55

Leestijd: 3 minuten

Overheid houdt stiekem ‘risicoprofielen’ van alle burgers bij, maar dat mag niet

Overheidsinstellingen zoals de Belastingdienst controleren Nederlanders en verdelen ons allemaal onder in een bepaald profiel. Vorm je een risico, door een foute aangifte, hoge toeslag of fraude, dan kun je extra controles krijgen. Iets dat wij zelf niet weten. Sterker nog: wettelijk gezien mag dit systeem helemaal niet bestaan.

Na het toeslagenschandaal zou je denken dat de overheid wat voorzichtig is met het bestempelen van fraudeurs en risicogevallen op basis van systemen. Maar kennelijk stoot een ezel zich toch vaker aan dezelfde steen.

Overheidsinstellingen controleren en profileren burgers

Instellingen als de Belastingdienst controleren burgers met geheime algoritmes, schrijft onderzoeksplatform Follow the Money. Heb jij kenmerken van een fraudeur? Dan krijg je extra controles. Die kenmerken worden gecategoriseerd aan de hand van bijvoorbeeld inkomen, gezinssituatie, leeftijd, woonplek en afkomst.

Scoor je hoog op de ‘risicoladder, dan heeft dat gevolgen. Zoals bijvoorbeeld extra handmatige controle of een voorlopige stop op terugbetaling van btw.

Systemen om fraudeurs op te sporen

Maar het is niet mogelijk om te controleren of die profilering terecht en zorgvuldig gaat. „De systemen zijn een black box. Dat betekent dat er geen rechtsbescherming is – je kunt de profilering niet door een rechter laten toetsen. Bovendien: je weet niet eens dat je bent geprofileerd”, schrijven de onderzoeksjournalisten van FTM.

Tijdens de toeslagenaffaire werd bekend dat mensen aan de hand van hun nationaliteit, lage inkomens of alleenstaand ouderschap vaak de hoogste risicoscores kregen. We weten inmiddels dat een hele hoop mensen, onterecht, als fraudeur werden bestempeld.

Tegen de wet

Het Hof van Justitie van de Europese Unie deed vorig jaar een nogal baanbrekende uitspraak over profilering. Daardoor zou het goed kunnen zijn dat de huidige Nederlandse aanpak niet mag. En daar maakt het ministerie van Financiën zich zorgen over.

Overigens geldt er al jaren een wettelijk verbod op geautomatiseerde systemen en profilering. Maar als  een ambtenaar vervolgens de boel nogmaals controleerde, mocht het wel. Tijmen Wisman, privacy-jurist en voorzitter van de stichting Platform Bescherming Burgerrechten zei daarover tegen FTM: „De overheid zal in veel gevallen risicoscores genereren en dan er nog een persoon naar laten kijken. Op die manier dacht de overheid dat ze buiten de reikwijdte van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) kon opereren, omdat er dan sprake is van menselijke tussenkomst en niet van geautomatiseerde besluitvorming. Maar die vlieger gaat niet langer op.”

Privacydeskundigen: ‘Overheid houdt zich niet aan regels’

Privacy-jurist Sarah Eskens vult aan dat ook de overheid zich aan de AVG dient te houden. En dat het helder moet zijn wiens persoonlijke gegevens gebruikt worden en waarom. Dat betekent dat ook de persoon in kwestie dit moet weten.

Fatma Çapkurt is universitair docent en promoveert op de doorwerking van de privacywet op het bestuursrecht. Volgens haar overtreedt de overheid al jarenlang de regels. „De overheid heeft steeds meer informatie over burgers, maar burgers weten daar bijna niets over. We zijn het zicht op die systemen totaal verloren. Dit is het resultaat van twintig jaar lang de regels aan de laars lappen”, concludeert zij.

Huisartsen bezorgd om ‘explosieve groei’ commerciële verpleeghuizen, dit is waarom

Het Metro-panel over de stelling: ‘Europa moet zich sterker tegen Rusland bewapenen’

Reacties