Julia Osendarp Binnenland 8 dec 2023, 16:42

Leestijd: 2 minuten

Overheid houdt documenten als ‘concept’ geheim, maar dat mag niet

De Wet open overheid (Woo) zorgt ervoor dat informatie van de overheid toegankelijk is. Maar toch is die informatie niet altijd even openbaar. Want als een overheidsdocument onder een ‘concept’-versie valt, blijft deze geheim. En dat mag eigenlijk niet.

In recent gepubliceerde stukken van het ministerie van Financiën, die werden opgevraagd vanuit een Woo-verzoek van een anonieme burger, staat dat nu namelijk vermeld. Ministeries spraken met elkaar af dat conceptdocumenten nooit openbaar hoeven te worden gemaakt. Een beslissing die genomen werd door het hoogste ambtenaren-orgaan, schrijft onderzoeksplatform Follow the Money.

Ministeries houden conceptdocumenten geheim

Maar daar zijn rechters het niet mee eens. Dat staat ook in de stukken van het ministerie van Financiën. „Verschillende lagere rechters zijn van oordeel dat het integraal weigeren van concepten zonder beoordeling niet is toegestaan”, staat er in de overheidsdocumenten.

Vorige maand ontdekte De Volkskrant dat het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) nooit conceptdocumenten vrijgeeft. Het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK), dat verantwoordelijk is voor de Woo-verzoeken, distantieerde zich van de aanpak van VWS.

Geen uitzondering concepten bij Woo

Maar dat blijkt een wassen neus, want alle ministeries weigeren conceptdocumenten openbaar te maken. FTM plaatst het onder de zogenoemde ‘Rutte-doctrine’, oftewel een werkwijze om interne ambtelijke discussies geheim te houden.

De ministeries weten dus dat het geheim houden van conceptdocumenten niet mag van de rechterlijke macht, maar doen het toch. De Woo is helder en uitzonderingen voor conceptdocumenten horen daar niet bij. De Raad van State, de hoogste bestuursrechter, moet zich nog over deze zaak buigen.

Democratische rechtstaat

Annemarie Drahmann, universitair hoofddocent aan de afdeling staats- en bestuursrecht, benadrukt tegen FTM dat óók in concepten informatie staat die van belang zijn voor het functioneren van de democratische rechtstaat. „Wanneer en door wie zijn welke argumenten en alternatieven naar voren gebracht? Wie heeft op welke wijze het besluit beïnvloed?”

FTM haalt als voorbeeld aan dat onder meer uit aantekeningen uit een conceptdocument bleek dat bijvoorbeeld ING meeschreef aan een wet die banken bevoordeelt.

Toeslagenaffaire

De argumenten van de overheid? Conceptdocumenten zijn nog niet altijd ‘klaar’ voor openbaarmaking. En zonder definitieve besluitvorming moeten ambtenaren onderling kunnen sparren, zonder bang te zijn dat hun ideeën op straat komen te liggen.

De toeslagenaffaire liet een ander licht over het geheimhouden van intern ambtelijk overleg schijnen.  Demissionair minister-president Mark Rutte sprak tegenover parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) dat ambtenaren angst ervaren als zij vroege, interne beleidsdiscussie niet in ‘intieme’ vorm kunnen voeren. Het zou volgens hem zelfs een negatief effect hebben op de besluitvorming.

Definitie concept opgerekt

Maar na het toeslagenschandaal beloofde het kabinet-Rutte III verbetering. Want misstanden komen eerder aan het licht als er sprake is van openheid. „Maar de lessen van de toeslagenaffaire lijken alweer vergeten”, concluderen de FTM-onderzoekers. Want volgens hen wordt de definitie van concept steeds verder opgerekt.

113 mensen onterecht veroordeeld, zoveel jaar zaten zij onschuldig in de gevangenis

Reacties