Julia Osendarp Binnenland 23 mrt 2023, 16:19

Leestijd: 3 minuten

Demonstratierecht in de knel? Politie en overheid harder tegen demonstranten: ‘Tijdens corona is iets geknakt’

Boeren, coronademonstranten, klimaatacivisten, Kick Out Zwarte Piet of een protest over de woonmarkt of dierenleed. Er zijn nogal wat protesten en dat is mogelijk door het demonstratierecht dat in Nederland geldt. Maar een groep onderzoeksjournalisten concludeert dat dat grondrecht behoorlijk in de knel komt. Door harder optreden van politie en autoriteiten.

Onderzoeksjournalisten van de Groene Amsterdammer en Investico namen het afgelopen half jaar het demonstratierecht onder de loep. Een stuk over het harde optreden van de politie bij protesten waar de journalisten ook nog over napraatten in de podcast van de Groene Amsterdammer.

Onderzoeksjournalist bekijken data over demonstraties

Uit hun onderzoek blijkt dat de politie meer middelen inzet, op allerlei mogelijke manieren, om demonstraties moeilijker te maken. In het artikel komen politiemensen, deskundigen en demonstranten aan het woord. Waaronder de 20-jarige student die hardhandig behandeld werd bij een woonprotest en de coronademonstrant die geslagen werd door de ME en gebeten werd door een hond. De beelden stonden daarvan op het internet. Ze hebben inmiddels één ding met elkaar gemeen. Het vertrouwen in de overheid en politie zijn ze kwijt. Simon Dequeker, een van de onderzoeksjournalisten, vertelt in de podcast dat het hardhandige optreden van de politie demonstranten nog meer radicaliseert.

De journalisten bekeken data, documenten en gingen in gesprek met betrokkenen. Het aantal demonstraties nam de afgelopen tijd aanzienlijk toe. Maar ook de voorwaarden die aan een demonstratie worden gesteld, werden er steeds meer. De journalisten bekeken onder meer 373 brieven van burgemeesters die zij sturen zodra een protest nadert.

Meer regels bij protesten

Daarnaast worden demonstranten veelal neergezet als relschoppers. Waardoor de politie meer middelen krijgt om te gebruiken. Meer pepperspray, meer politieknuppels met metaal, preventief fouilleren, tasers en politiehonden. Maar ook meer bevoegdheden voor het gebruiken van geweld.

Wat bijvoorbeeld niet mag? Spandoeken bij boerenprotesten, beelden van slachthuizen laten zien of een verbod op ‘discriminerende uitlatingen’. En dat terwijl burgemeesters zich eigenlijk niet met de inhoud van het protest mogen bemoeien.

Zwaardere middelen en maatregelen coronacrisis

De kloof tussen demonstrant en overheid lijkt daardoor nog groter te worden. „Tijdens corona is er iets geknakt”, is een van de zinnen in het stuk. Volgens de onderzoekers omdat in die periode de cijfers het meest pieken. De meeste arrestaties, verboden, geweldsvormen en ingrepen van burgemeesters. De cijfers over het wantrouwen na de coronacrisis  zijn niet meer omlaag gegaan. De onderzoekers concluderen dat zodra een overheid makkelijk naar zwaardere maatregelen grijpt, zij dit vaker zullen inzetten.

Ook spraken de journalisten met de politie zelf en de verantwoordelijke ‘Staf Grootschalig Bijzonder Optreden’ (SGBO). Hoewel SGBO-agenten moeilijk en geheimzinnig deden over hun aanpak, spraken sommige agenten, soms anoniem, ook hun zorgen uit. „De zorgen over ondermijning van de democratie zijn terecht”, zegt een ervaren ex-agent die veel met demonstranten werkte. Maar ook de werkdruk en gebrek aan mankracht bij de politie spelen mee. Waardoor gemoederen soms hoger oplopen.

Politie treedt harder op

Naast meer geweld en strengere regels, blijkt nog een middel vaker gebruikt door politie. Namelijk de informatiemiddelen. Daphne ten Klooster, een andere journalist, lichtte dat in de podcast toe. Zo worden algemene gegevens (BRP) van demonstranten voor- en achteraf bij protesten verzameld door de politie. En dan niet alleen van henzelf, maar ook van familieleden. De politie kan niet specifiek uitleggen, waarom ze dat doen.

Zo werd onder meer bij klimaatactivisten van Extinction Rebellion en bij de boeren door de politie geïnfiltreerd. Overigens zochten de onderzoeksjournalisten ook uit of demonstranten, over andere thema’s, verschillende behandelingen kregen. Zo wordt soms verkondigd dat klimaatdemonstranten harder worden aangepakt dan boeren. Maar veelal alle soorten demonstranten kregen te maken met optreden van de politie. Coronademonstranten voeren alle lijstjes aan qua aantallen arrestaties, verboden en politiegeweld. De regelmatige inzet van zware geweldsmiddelen als waterkanonnen en politiehonden zagen de onderzoekers niet bij andere groepen.

Vertrouwen in de demonstrant

Overigens kwamen ook verschillende burgemeesters aan het woord, die uitlegden dat de toegenomen overheidsrepressie bij demonstraties vooral door de samenleving komt, niet door henzelf. Al mag volgens de deskundigen in het stuk de overheid best wat water bij de wijn doen en de demonstrant weer leren vertrouwen.

Talloze reacties op Caroline van der Plas die stelt dat Frans Timmermans maar naar Den Haag komt