Roos Ravensbergen Binnenland 8 mrt 2023, 09:32

Leestijd: 3 minuten

Steeds meer boeken aangepast door ‘sensitivity readers’, gaat dat ook bij Nederlandse boeken gebeuren?

Boeken van Roald Dahl, de boeken over James Bond, schoolboeken van uitgeverij Malmberg: allen werden ze onder de loep genomen door zogeheten sensitivity readers en, in veel gevallen, aangepast. Gaat dat ook gebeuren met boeken die door Nederlandse uitgevers zijn uitgegeven, zoals de uitgever van boeken van onder meer Simone van der Vlugt?

Persbureau ANP deed een rondgang bij enkele uitgeversbedrijven. Gaan zij ook mensen boeken laten lezen, specifiek met de opdracht te letten op gevoeligheden, stereotypen en vooringenomenheid? Uitgeverij Lemiscaat uit Rotterdam heeft een duidelijk antwoord: „Nee, wij hebben ze niet in dienst en er zijn ook geen plannen in die richting.” Volgens Hindele Boas vindt de uitgeverij het belangrijk dat alle kinderen zich in hun boeken kunnen herkennen, maar hebben ze „niet de intentie om daar een aparte club mensen op te zetten. Onze redactie staat zelf midden in de maatschappij en weet heel goed wat wel en niet aansluit bij de belevingswereld van kinderen.”

Ook sensitivity readers bij Nederlandse boeken?

Ook WPG Uitgevers, waar onder meer uitgeverijen als Ploegsma, Condor en Leopold onder vallen, werkt niet met gevoeligheidslezers, vertelt Hoofd Marketing Ilse van der Zee desgevraagd. „De term sensitivity reader is nieuw, maar het werk wordt en werd als zodanig al gedaan door onze eigen uitgevers en redacteuren. Zij beoordelen boeken en manuscripten heel nauw op hoe schrijvers gevoelige kwesties beschrijven. Wij zien het echt als een rol voor de redacteuren die er al zijn.” Wel wordt er in bepaalde gevallen meegelezen door experts, vertelt Van der Zee. „Het gaat dan om specifieke kwesties, zoals de boeken van Sanderijn van der Doef die over seksuele voorlichting gaan.”

Lemniscaat past bestaande boeken vrijwel nooit aan, zegt Boas. „Als een boek niet meer in de tijdsgeest past, zoals enkele jaren geleden de titel Sinterklaas van Charlotte Dematons, dan besluiten we het boek niet meer te drukken.” Beide uitgeversbedrijven vinden het vooral belangrijk dat boeken voor alle kinderen leesbaar moeten zijn. „En dat begint al bij manuscripten die binnen komen. Daarin zien we al of een boek wel of niet in deze tijd past”, aldus Van der Zee van WPG.

Aanpassingen bij Roald Dahl en James Bond

Sensitivity readers zijn niet nieuw in de literaire wereld. Maar er was recent wel veel media-aandacht voor toen uitgeverij Puffin boeken van Roald Dahl aanpaste. In eerste instantie leek het alsof woorden zoals ‘dik’ en ‘lelijk’ helemaal uit de boeken geschrapt waren, maar dat bleek toch niet zo te zijn. Het ging vooral om het aanpassen van een paar stukken uit de boeken die als verouderd werden gezien. Bovendien waren ook de originele boeken nog verkrijgbaar, voor wie voorkeur heeft voor het oorspronkelijke taalgebruik.

In de boeken over James Bond is ook het een en ander aangepast. Daarbij ging het vooral om racistisch taalgebruik. Zo wordt het n-woord in de nieuwe drukken niet meer gebruikt. Het wordt vervangen door omschrijvingen als ‘zwarte persoon’ en in sommige passages is de etniciteit van personages helemaal weggelaten. Afbeeldingen van zwarte mensen zijn ook aangepast of verwijderd.

Los van al dan niet doorgevoerde aanpassingen door uitgeverijen, denkt Boas dat er over het algemeen wordt overschat in hoeverre boeken doorwerken in de belevingswereld van kinderen. „Ook kinderen hebben gevoel voor humor, ironie en moraal. Ze begrijpen het verschil tussen fictie en werkelijkheid. Veel van onze klassiekers spelen in een andere tijd, waarin mensen anders leefden of anders met elkaar omgingen dan nu. Als er iets in zo’n boek voorbij komt wat een kind niet herkent uit de maatschappij van nu, kan dat juist een dialoog openen. Daar ligt een kans voor ouders en leerkrachten.”

Johan Derksen staat op tegen Wilfred Genee tijdens discussie met Caroline van der Plas: ‘Je zit te vissen’