Gemma Venhuizen Binnenland 26 jan 2023, 17:01

Leestijd: 7 minuten

Als gif tegen muizen en ratten niet meer mag, hoe krijg je ze dan je huis uit?

De meeste soorten gif tegen muizen en ratten zijn sinds deze maand verboden. Is de klassieke klapval (met een stukje kaas natuurlijk) dan toch het beste alternatief?

Meer dan een gat van een halve centimeter hebben ze niet nodig, zegt bioloog Robin de Vries van het Kennis- en Adviescentrum Dierplagen (KAD). „In de regel geldt: past je balpen er doorheen, dan passen er ook muizen doorheen.” En zelfs ratten wurmen zich al door openingen van een centimeter of twee. Kortom: een muis of dier je huis binnenkrijgen is niet zo moeilijk. Maar hoe krijg je ze er weer uit?

Niét meer met gif. Op 1 januari is er een wet in werking getreden die het verbiedt om nog langer rodenticiden, chemische bestrijdingsmiddelen tegen ratten en muizen, te verkopen aan particulieren. Preciezer gezegd: er mogen geen nieuwe verpakkingen muizengif op de markt worden gebracht. Tot eind juni is het winkels nog wel toegestaan om oude voorraden te verkopen, en die mogen tot en met Tweede Kerstdag 2023 worden gebruikt. Zo wordt het gifgebruik afgebouwd, onder andere om dierenwelzijn te verbeteren.

Muizen die langzaam doodbloeden

Vrijwel alle verboden gifstoffen behoren tot de anticoagulantia, vertelt De Vries. Bloedverdunnende stoffen met namen als brodifacoum, bromadiolon, chlorophacinon, coumatetralyl, difenacoum, difethialon en flocoumafen. De Vries: „Die hebben als resultaat dat de muizen en ratten van binnen langzaam doodbloeden.” Daarnaast zijn ook rodenticiden op basis van de stof cholecalciferol verboden. Eén gifstof blijft voorlopig wél toegestaan tegen huismuizen, ook in nieuwe producten: alfachloralose. „Die is in tegenstelling tot de andere stoffen direct dodelijk”, zegt De Vries. „Een muis die dat eet kan na een kwartier al bewusteloos raken en uiteindelijk het loodje leggen.”

De anticoagulantia daarentegen zijn alleen dodelijk als een knaagdier er herhaaldelijk van eet. „Het voordeel daarvan is dat er minder snel aasschuwheid optreedt”, zegt De Vries. „Als muizen of ratten zien dat een soortgenoot direct na het eten van korrels of een pasta bezwijkt, dan zullen ze zelf niet meer bij dat voedsel in de buurt komen.”

Een ander pluspunt is dat er voor anticoagulantia een antigif bestaat: als een kind of huisdier de gifkorrels per ongeluk aanziet voor snoepjes of brokken, dan kan het vitamine K toegediend krijgen. De Vries: „Niet dat je er anders direct aan doodgaat – de doseringen zijn ten slotte afgestemd op kleine dieren – maar gezond is anders.”

Doorvergiftiging muizen

Toch zijn nu dus juist die bloedverdunnende stoffen verboden. Een van de redenen is dierenwelzijn: het langzaamaan doodbloeden betekent een lijdensweg. Ook mogelijke resistentie speelt een rol. „Bij onjuist gebruik van gif blijft een deel van de populatie in leven. Dat zijn vooral de dieren die minder gevoelig reageren op het gif. Die krijgen vervolgens weer nageslacht dat óók minder gevoelig reageert.”

En dan is er nog de belangrijke kwestie van doorvergiftiging, benadrukt Nico van den Brink, die als bioloog en toxicoloog aan de Wageningen Universiteit al jaren onderzoek doet naar de invloed van anticoagulente rodenticiden op ‘niet-doelsoorten’. Dat kunnen dieren zijn die zelf van het lokaas eten, zoals egels, maar vaak zijn het roofvogels, marterachtigen of vossen die weleens een muis of rat verschalken, en zodoende gif kunnen binnenkrijgen. Van den Brink schreef er diverse onderzoeksrapporten over en was in 2017 een van de auteurs van het boek Anticoagulant Rodenticides and Wildlife.

„Recentelijk nog hebben we dertig steenmarters onderzocht die als verkeersslachtoffer waren overleden”, zegt Van den Brink. „In 29 daarvan troffen we anticoagulente rodenticiden aan.” Ook in dode kerkuilen die bij hem worden binnengebracht voor onderzoek treft hij regelmatig muizen- en rattengif aan. „Maar een groot deel van de vergiftigde dieren vind je niet, zeker als ze aan dat gif zijn overleden. Want dan trekken ze zich vaak terug in een hol of nest.”

Of een roofdier doodgaat aan het eten van vergiftigde knaagdieren hangt ervan af hoeveel gif het binnenkrijgt. Van den Brink: „De pech is: deze middelen breken niet snel af en kunnen zich dus behoorlijk opstapelen in de voedselketen. En dan kunnen roofvogels en roofdieren er echt de dupe van worden. Bij roofvogels kan het bijvoorbeeld zo zijn dat ze door het bos vliegen en per ongeluk een vleugel stoten, en dat zich door de anticoagulentia een veel grotere bloeduitstorting vormt dan normaal. Dan gaan ze misschien niet dood aan het rodenticide zelf, maar mogelijk wel aan de gevolgen ervan.”

Klassieke klapval

In hoeverre ook huiskatten slachtoffer worden van muizen- en rattengif door het eten van die dieren, durft Van den Brink niet te zeggen: „Daar is geen gedegen onderzoek naar gedaan. Maar het werkingsmechanisme is hetzelfde, dus je kunt er donder op zeggen dat ze er ook last van kunnen krijgen.”

Voorlopig blijft hij onderzoek doen naar rodenticiden in onder andere bosmuizen, marters en roofvogels, benadrukt hij. „Dat het verbod er nu is, hoeft niet meteen te betekenen dat je het nergens meer tegenkomt. Op websites als Alibaba is nog gewoon van alles te bestellen.”

Als muizen en ratten niet meer met gif mogen worden bestreden, hoe krijg je ze dan je huis uit? De klassieke klapval – de muizenval waarbij de nek van de muis gebroken wordt – is de beste methode om de dieren te doden, vinden beide experts. De ‘muisvriendelijke’ val, waarbij de muis levend wordt gevangen en vervolgens weer kan worden uitgezet, is in feite vooral een mensvriendelijke val, zegt Van den Brink. „Voor de muis kleven er grote nadelen aan zo’n vangkooitje. Je bent als je die val gebruikt verplicht om voor water, eten en beschutting te zorgen, maar dat doen veel mensen niet. Het vangen en het uitzetten geeft de muizen zoveel stress dat ze vaak alsnog doodgaan.” Een alternatief is het nemen van een kat – „al is dat weer nadelig voor de vogels”. Op agrarische bedrijven worden soms roofvogelkasten geïnstalleerd.

Spouwmuren en riolen

De méést muisvriendelijke oplossing is preventie, zegt De Vries: „Dicht allereerst de gaten in je huis af. Maar niet met purschuim, want daar knagen ze doorheen. Beter kun je staalwol gebruiken, of bijenbekjes. Dat zijn roostertjes die je in de verticale voegen van metselwerk kunt plaatsen.”

En verder geldt: laat geen afwas staan en doe voedingswaren in afsluitbare blikken. De Vries: „Een muis heeft al voldoende aan een paar broodkruimels per dag om te overleven.” Van den Brink: „Als je één muis ziet, heb je er tien, is de vuistregel. En een muis kan meerdere keren per jaar een nestje van tien jongen krijgen, dus dingen kunnen snel uit de hand lopen.”

Niet alleen bewoners zijn verantwoordelijk voor goede preventiemaatregelen, zegt Van den Brink. „Ook woningcorporaties en gemeenten moeten hun steentje bijdragen, door bijvoorbeeld spouwmuren en riolen te onderhouden. Maar er wordt zelden prioriteit aan gegeven.”

Op de juiste plekken

Wie zich geen raad weet, kan een professionele knaagdierbestrijder inschakelen. Die doet aan IPM, Integrated Pest Management. Kortweg komt dat in eerste instantie ook op preventie neer, zegt De Vries. „Eerst kijkt zo’n weringsspecialist naar de leefomgeving, om te zien waar bijvoorbeeld nestelplaatsen of doorgangen zitten. Vervolgens worden er op de juiste plekken klapvallen geplaatst. In het uiterste geval kan worden overgegaan op gif. Ook bij een noodsituatie mag nog gif worden ingezet, zoals bij bedrijven waar pluimvee is geruimd vanwege vogelgriep. Bestrijders daar moeten álle ratten en muizen zo snel mogelijk doden, anders bestaat de kans dat het virus in die dieren muteert of via hen verder wordt verspreid.”

Hygiëne is sowieso een belangrijke reden om ratten en muizen te bestrijden, benadrukt hij. „In de VS heb je het hantavirus, dat soms zelfs dodelijk is voor mensen. Dat komt hier vooralsnog niet voor, maar fris is anders.” Een ander risico is dat ze kabels kapot knagen, zegt Van den Brink. Op boerenbedrijven ontstaan er soms zelfs stalbranden doordat er bedrading is aangetast door muizenvraat.

Een geheel muisvrije omgeving is een illusie, vindt De Vries. „Muizen en ratten zijn cultuurvolgers, die beestjes komen de mens overal achterna omdat wij onbedoeld schuil- en nestelplekken en voedselvoorzieningen voor ze creëren. Maar je kunt de overlast die ze veroorzaken inperken zonder het inzetten van gif.”

Jacob Derwig na serie nu in film KLEM: ‘Vraag me om Marius Milner te komen doen en ik zeg ja’