Arno Gelder Binnenland 28 sep 2022, 08:01

Leestijd: 9 minuten

De uitvaarten van nu: ‘vooral gezellig’ en nudisten willen naakt opgebaard worden

De gedenkboom, de gevlochten grafmand, de gegarandeerd 100 procent ecologische kist en de geheel biologische urn voor mens en dier. Samen met de uitvaartbegeleider rouwdoeken vouwen en de overledene met kaarsjes ‘in het licht zetten’… de eigentijdse uitvaart wordt steeds persoonlijker, intiemer én milieuvriendelijker.

Bovendien is de livestreamverbinding, dat noodzakelijke kwaad tijdens de coronacrisis, een blijvertje. Tijdens de Uitvaart Vakbeurs, eind september in Gorinchem, presenteert de uitvaartbranche de laatste trends en ontwikkelingen in de sector. Wordt het koffie en cake? Of sushi en sashimi? Of een groene tompoes?

Het mag gerust een kleine revolutie heten in de uitvaartsector. Uitvaartverzorger- en verzekeraar Monuta, een van de grote spelers in de branche, wil met de reclamecampagne ‘Open over afscheid’ het in beton gegoten taboe van de dood doorbreken. Zo was er de cakeweek, waarbij passanten op straat een plakje cake, hét begrafeniscliché bij uitstek, kregen aangeboden onder het ludieke motto ‘Is er cake na de dood?’ En belangstellenden konden tijdens de zomer online de Rekenmaaruit!vaartkwis spelen om inzicht in de kosten rond een uitvaart (catering, vervoer, muziek, kist) te krijgen.

De uitvaartverzekeraar ontving naar eigen zeggen veel positieve reacties (‘Eindelijk bespreekbaar gemaakt op een ludiek manier’), maar ook kritiek. Te frivool, te verstrooiend voor een zo sacraal onderwerp als de dood. Het woord ‘ongepast’ viel zelfs . „We willen mensen prikkelen na te denken over een onderwerp waar ze niet graag mee bezig zijn”, zegt Edward Boon, lid van de sector Opleiding & Ontwikkeling van de Monuta Academie in Apeldoorn, waar het uitvaartbedrijf zijn eigen medewerkers opleidt.

„De dood is een taboe, zeker als je nog midden in het leven staat. Dat zien we zelfs binnen onze eigen organisatie. Ik vraag soms aan onze uitvaartverzorgers of zij zelf hun uitvaartwensen hebben vastgelegd. Bespreken doen ze het zeker, maar het deel dat het daadwerkelijk vastlegt, blijkt maar klein zijn.” Veel Nederlanders waren onlangs overigens nog diep onder de indruk van de begrafenis van koningin Elizabeth van het Verenigd Koninkrijk.

Koffie en cake nog altijd populair op uitvaarten

Nog altijd kiest 74 procent van de Nederlanders voor een klassieke laatste gang. Wie het tijdelijke met het eeuwige verwisselt, wordt vooral traditioneel uitgeluid: kopje koffie, sneetje cake en, vooruit, soms een glas wijn. Desalniettemin constateert Monuta dat uitvaarten steeds persoonlijker en intiemer worden, waarbij ceremonie en ritueel vaker worden ingekleurd door de wensen van de overledene. Boon: „Twintig jaar geleden was een Ajax-vlag over de kist waarop een voetbal rustte een unicum. Dat werd door de nabestaanden zelf geregeld. Tegenwoordig pakken wij elke wens op. Zolang die binnen de wet valt, uiteraard.”

„De uniforme uitvaart bestaat allang niet meer”, weet Hans Bleijerveld, directeur van het Team Bijzondere Uitvaarten van Monuta. Zijn ploeg is verantwoordelijk voor staatsbegrafenissen, de teraardebestellingen van veteranen, maar ook ceremoniële uitvaarten met militaire eer. Hij schreef het standaardwerk voor het vakgebied over protocol en etiquette voor uitvaarten. Alleen al de do’s and dont’s rond een uitvaart met militaire eer beslaan 750 pagina’s met strikte geboden.

Van MH17 tot Peter R. de Vries

Bleijerveld: „We verzorgden ook de uitvaarten van burgemeester Van der Laan van Amsterdam en van oud-premier Lubbers om er enkele te noemen. Omdat we tevens zijn gespecialiseerd in rampen en calamiteiten, organiseerden we met 74 collega’s het ceremonieel rond de terugkeer van de slachtoffers van de ramp met MH17. Vorig jaar verzorgden we de publieke uitvaart van Peter R. de Vries. Dan zit je met de gemeente Amsterdam, RTL, de GGD – het was immers nog in de coronatijd – en de politie rond de tafel. Er waren bij de uitvaart 7500 mensen op de been. We worden ook ingezet voor de uitvaarten van politiemensen. Bijvoorbeeld de begrafenis van motoragent Arno de Korte, die in 2021 in Rotterdam door een truck werd doodgereden.

De hedendaagse generatie uitvaartverzorgers bestaat allang niet meer uit de stijve ‘kraaien’ die plichtmatig komen condoleren om vervolgens de uitvaart droogjes te administreren. Op de Monuta Academie wordt hen geleerd bij nabestaanden op zoek te gaan naar ‘persoonlijke elementen’. Wie was de overledene bij leven? Edward Boon: „In ons crematorium De Heidehof in Apeldoorn beschikken we over een reusachtige audiovisuele wand achter de plek waar de kist staat. Was de overledene een grote fan van Formule 1? Dan kunnen we de raceauto van Max Verstappen manshoog projecteren. Het is fijn als de genodigden na afloop zeggen: ‘Ja, dit was echt Piet’.”

Trends op het gebied van uitvaarten: ‘Ik wil dat het gezellig is’

Hans Bleijerveld vult aan: „Soms spreek je met iemand die ernstig ziek is en zijn eigen uitvaart regisseert. De vraag daarbij is vrijwel altijd: hoe wil jij herinnerd worden? Ik sprak ooit een man die zei: ‘Ik wil dat het gezellig is! Ik ben nog nooit één dag in mijn leven chagrijnig geweest.’ Dat geeft rust voor de nabestaanden. Er mag tijdens de uitvaart worden gelachen, er mag humor zijn. Voor de rouwverwerking een belangrijk aspect – men herkent de overledene in het ritueel van het afscheid.”

Een belangrijke trend in de uitvaartsector is duurzaamheid. Die werd ingezet met de Groene Begrafenis, al was dat volgens Boon in milieu-ideologische zin een wel erg rigoureuze teraardebestelling. „Het beeld was toen: naar de natuurbegraafplaats in een kartonnen kist, geen steen, geen bloemen. Dan pas ben je écht duurzaam. Nu zien we dat mensen veel meer op onderdelen hun milieubewustzijn tonen. Er zijn duurzame kisten en elektrische ovens. We kunnen ook elektrische rouwauto’s regelen indien gewenst. Natuurlijk blijft er altijd wel iets van discussie: is een kist van eikenfineer duurzamer dan massief eikenhout? Maar ontegenzeggelijk houden consumenten steeds vaker rekening met het milieu.”

„Zelf doen we dat nadrukkelijk ook. Door bijvoorbeeld de voedselverspilling tijdens de uitvaart tegen te gaan. Een begrafenis moet gastvrij zijn, redeneren mensen, en dus is er vaak een overvloed aan eten, waarvan veel overblijft. Wij proberen, samen met de opdrachtgever, daarin een balans te vinden.” Hans Bleijerveld: „We hameren ook op de financiële aspecten van een uitvaart. Mensen weten wat een trouwerij, een verhuizing en wat de vakantie kost, maar hebben geen idee van de kosten van een uitvaart. Zeker als daar speciale wensen bij komen.”

De livestreamverbinding is een blijvertje

Soms ontstaan innovaties uit nood geboren. De livestreamverbinding, voor velen een verdrietig, maar noodzakelijk kwaad tijdens de coronapandemie, is volgens Monuta een absolute blijver. „Tot voor kort”, zegt Bleijerveld, „werd je, als je een rouwkaart ontving, verwacht op een uitvaart. Kwam je niet, dan werd je dat toch, als ontvanger die niets van zich had laten horen, kwalijk genomen. Maar niet iedereen had zin om een hele dag te vrij te maken voor de dood van een verre oudoom. Nu kun je het bijwonen van een uitvaartdienst inpassen in je werk. Je bent dan toch aanwezig.”

Kan een nudist naakt opgebaard worden?

Komen de uitvaartondernemers wensen en verlangens tegen die simpelweg niet uitvoerbaar zijn? Edward Boon: „Als ik sollicitatiegesprekken voer met uitvaartverzorgers, zegt een kandidaat dikwijls: ‘Ik vervul alle wensen van de familie…’ Ik houd de kandidaat dan enigszins gekscherend voor: ‘Wat doe je als de overledene nudist is geweest en naakt opgebaard wil worden in de aula?’ Tot ik vorig jaar werd gebeld door een van onze uitvaartverzorgers in de Achterhoek. ‘Edward, ik heb nu wat aan de hand…’ Een mevrouw die haar leven lang nudiste was, wilde graag naakt worden opgebaard. Eerst dacht ik dat ik in de maling werd genomen, maar het bleek een oprechte wens. Tja, hoe ga je daar nou mee om zonder dat het choquerend is voor de genodigden? We hebben toen een goed gesprek met de familie gevoerd en afgesproken dat we het lichaam in een mooie lijkwade zouden hullen.”

Hans Bleijerveld: „Ik kreeg ooit te maken met een overledene die per se opgebaard wilde worden met open ogen om de genodigden als het ware in de ogen te kunnen kijken. Als dat met haar eigen ogen niet lukte – dat is inderdaad erg gecompliceerd – wilde ze twee glazen ogen. Ik ging het gesprek aan met de nabestaanden. Keuzes hebben altijd consequenties. Dit was écht te schokkend voor de mensen die straks langs de baar zouden lopen voor een laatste groet. Gelukkig bleek de familie vatbaar voor dat argument.”

Therapeutische bezigheid: het beschilderen van de kist

Andere trends in het uitvaartwezen: de onweerstaanbare opkomst van de uitvaartbegeleider, die tijdens de uitvaart rituelen en symbolen ondersteunt. Ook het eenvoudige kaarsje is ‘om de overledenen in het licht te zetten’ is bezig aan een opmars. Edward Boon: „Een ander is het beschilderen van de kist. Dat kan voor de nabestaanden heel therapeutisch zijn. Niet alleen de buitenkant, maar ook de binnenkant van de kist wordt vaak gebruikt. Soms brengen we de deksel van de kist een dag eerder. Dan kan er thuis worden getekend, geverfd of geschreven zonder dat de gehele aula of kerk straks het resultaat hoeft te zien. Zélf dingen doen helpt, merken we, bij de rouwverwerking. De overledene zelf wassen of aankleden, bijvoorbeeld. Dat maken we actief bespreekbaar.”

Hoewel koffie en cake klassiekers zijn en ook de bitterbal het in de nazit nog altijd goed doet, is het tegenwoordig niet meer exotisch om ook sushi en sashimi te serveren. Of een vegetarisch of veganistisch hapje, want uitvaarten zijn ook een afspiegeling van maatschappelijke modes en ontwikkelingen. Hans Bleijerveld: „Maar als jij straks HEMA tompoezen wilt – geen enkel probleem, hoor. We kunnen altijd het glazuur groen maken…”

Docu Laurent, het wonderkind: ‘Onze zoon wordt heel belangrijk voor de mensheid’